Eind januari 1936 (Els en Frits); Het Rijk der Vrouw

Ze was het niet van plan, schrijft Els in een vliegbrief aan haar ouders, maar na 2 maanden heeft ze toch behoefte aan een 'beschaafde omgeving', dus besluit Els 'met z'n allen' mee te gaan naar Fort de Kock waar Frits moet zijn voor de rubberconferentie. Bijkomende reden is dat Els Bobbie graag aan de dokter wil laten zien, omdat hij welliswaar nog maar één poepluier per dag produceert, maar de ontlasting wel erg dun is. Dokter Wilmar kan Els, die hij er zelf ook goed uit vindt zien, geruststellen. Bobbie ziet er prima uit, goedlachs en stevig aanvoelend. Van de poepkleur hoeft Els zich niets aan te trekken, als ze maar zorgt dat hij voldoende aankomt. Voor haar vermoeide ogen krijgt ze zelf een staaldrankje. 

Verder is het gewoon gezellig in Fort de Kock, waar ze logeren bij Hanraad en waar ook de Van Zanens nog langskomen.*

Henk heeft bij die familie de hele dag met de kinderen gespeeld en wilde eigenlijk, na de drie dagen daar, niet naar huis. Vanwege Bobbie kan er geen bioscoopbezoek af, maar dat lukt misschien wel in maart. Dan, op de 24ste, komt namelijk de Gouverneur Generaal op bezoek en moet iedereen aantreden voor de avondreceptie '(er prijs op stellen, noemen ze dat!).' Dus bestelt Els met spoed een japon die op het titelblad (van nummer 34-2) van Het Rijk der Vrouw staat afgebeeld.** Het gaat waarschijnlijk om een patroon, want Els wil via Annie zwarte stof en een zwart hoedje laten opsturen. 

Er is nu voor het eerst sprake van een overplaatsing. Frits heeft Els verteld over zijn gesprek met de Assistent Resident. Els heeft niet zoveel zin om naar Painan te verhuizen, maar voelt wel wat voor Maninjau.*** De net nieuw opgeleverde controleurswoning aldaar is klein en beschikt volgens sommigen over te weinig kamers voor een gezin met kinderen; er is dan geen logeerkamer. Maar het naastgelegen huis van een onderwijzersfamilie komt vrij, dus misschien is er wel wat te regelen. Dit waarschijnlijk met het oog op een bezoek van Pa en Ma die hebben laten weten dat ze, als ze naar Fort de Kock zouden komen, net zo goed in Holland kunnen blijven. Als zij inderdaad naar Indië willen reizen, wil Frits het verlof wel uitstellen, dan zal Bobbie ook op een latere, gemakkelijkere leeftijd kunnen reizen. Maar Els adviseert haar ouders toch ook even advies te vragen bij de huisdokter. 

Frits gaat in een eigen brief verder in op de mogelijkheid tot overplaatsing. In het gesprek met de Assistent Resident heeft Frits aangekaard wel te willen overwegen om zijn verlof met 1 1/2 jaar uit te stellen als hij daarmee kans zou kunnen maken om te worden overgeplaatst naar Maninjau. Het overvalt de A.R. enigszins, omdat hij ervan uit was gegaan dat dat verlof aanstaande was, maar hij belooft het verzoek bij de resident neer te leggen. 

'[en zo] bestaat de mogelijkheid dat ik vandaag of morgen van den Resident officieel de vraag te hooren krijg of ik genegen ben mijn verlof uit te stellen in welk geval ik kans zou maken voor dat en dat ressort. Nu zou ik het liefst onder "dat en dat" verstaan Maninjau, dat èn vanwege zijn belangrijkheid èn door zijn klimaat en ligging allerzins verkiezelijk is. Natuurlijk bestaat ook de mogelijkheid dat me iets anders wordt geboden, Painan b.v. een ressort, zeker zoo belangrijk als Maninjau, maar qua klimaat niet veel beter dan Bkn, behalve dan dat je aan zee zit. Die overplaatsing zou zeker een vooruitgang betekenen qua werk, 'maar dan komen vrouw en kinderen weer een woordje meespreken, want dan komen we op het klimaat. Natuurlijk is dat geen overwegende factor. Per slot is het overal in Indië warm en wij zijn ook wel warme plaatsen gewend. Daat staat tegenover dat dat een reden temeer moet zijn om nu eens van de kou te genieten en dus te zeggen: Maninjau of Holland, maar je voelt dat een jong jochie van een ambtenaar niet zulk een alternatief kan en mag stellen. De zaak moet dus nog eens degelijk overwogen worden en inmiddels zullen we afwachten wat het resultaat is van mijn opgegooide balletje.'

We lezen dat Pieter op de 31ste zal afreizen naar Oporto, dus dat deze brief hem wel laat zal bereiken. Nu moet de zoon stoppen, omdat hij naar een adatfeest moet. 

Ondertussen ontbreekt er ongeveer een maand aan brieven van Pieter.

 

* Van Zanen was controleur in Fort de Kock en tekende net als Hanraad de geboorte-akte van Bob.

** Het Rijk der Vrouw was een Vlaams weekblad, een zusterblad van Femmes d'Aujourd'hui. Het verscheen van 1924 tot 1949 en wilde door het abonnement goedkoop te houden, 'binnen ieders bereik' liggen. Naast (zelfmaak)mode bevatte het ook woninginrichting, praktische informatie over huishouding en keuken en 'de belangen en rechten der vrouw.' Deze succesformule voor vrouwen die hun gezinsleven centraal stelden, wordt nog steeds voortgezet door de Libelle (1934) en de Margriet (1938).

*** Painan ligt ongeveer 80 kilometer ten zuiden van Padang, aan de kust van West-Sumatra. 

De overweging zou kunnen zijn dat Maninjau vrij dicht bij Fort de Kock, het huidige Bukittinggi ligt (op 32 kilometer afstand).

Januari 1936 (7); hoge officieren

Els weet nog niet waar haar brief van medio januari naar toe zal worden gezonden, behalve naar Pa en Ma en dan naar Katy. Er is niet veel te melden dan een goede gezondheid en een visite van de heer Veenstra die aan wegophogingen doet. Omdat hij voor die wegenbouw ook werk op Java moet controleren, vliegt hij heen en weer en komt dan met nieuwtjes terug. 

'Die Veenstra vindt zich nogal een piet en als je alles moet gelooven wat hij vertelt is 'ie dat ook, komt op privévisite bij de G.G. en is een soort vriend van diens zoon.' 

Hij woont in Bandoeng waar veel hoge officieren wonen. Nu is hij al een paar keer bij Frits en Els geweest en zoo'n man kun je maar beter te vriend houden, al gaat hij over 2 jaar met pensioen of beter: denkt hij eruit te gaan. 

Helaas is er geen bericht over de komst van de Gouverneur Generaal naar de westkust van Sumatra.* Els is vreselijk benieuwd of zij hem dan zal zien. 'Zoo'n hooge persoon van dichtbij te beschouwen is ook wel eens aardig en gebeurt je niet vaak.'

De organisatie is al in volle gang en Frits zal in Fort de Kock wel horen wat er allemaal gaat gebeuren. 

'Er komt nb. een maître d'hotel mee en al z'n personeel (wat een poespas toch en wat een kosten; maar tegenover de Inlanders kan het haast niet anders, die vinden zoo'n pracht en praal jè. De Resident van Padang en ook de A.R. van Fort de Kock moeten uit hun huis en het heelemaal beschikbaar stellen aan de hooge pieten. Voor de baboe van Mevr. de Jonge moet ook vlakbij een klein apart kamertje ingeruimd worden.'

Het is een reuze gedoe, want er moet flink schoongemaakt worden 'voor zoover dat in Indië mogelijk is' en alle kasten moeten worden ontruimd, alles voor één nachtje!

'Over servies en tafelzilver hoeven ze zich geen zorgen te maken, dat nemen ze gewoon mee. Het is nu nog 2 maanden, dus er zal al wel aan gewerkt worden om alles op z'n mooist te laten zijn.'

Hanraad komt weer op visite met een oude dame die voor het eerst door Indië reist en dan komt er nog een kennis een kopje koffie halen, dus aan aanloop is er geen gebrek, al is het hollen en stilstaan. Maar het huishouden neemt genoeg tijd in beslag, dus Els verlangt niet per se naar bezoek. 

De dochter van de meid is komen werken als naaister, maar daar heeft Els haar handen aan vol, omdat die dochter nog niet zo bedreven is, dus Els moet haar alles voorkauwen en soms weer dingen uithalen. Dat houdt wel op, 'maar je kunt het op zulke kleine plaatsen nou eenmaal niet beter verwachten.'

Els neemt zich voor in Nederland nog wat naailessen te nemen. Lies had al voorgesteld dat bij haar te doen, maar die woont in Haarlem, dus dat is lastig. 

Frits is juist klaar met het inlijsten van 'de St. Nicolaasplaat' uit de laatste Panorama, die Pa en Ma stuurden, getekend door Willy Schermelé, erg aardig ook gekleurd en Henkje vindt 'm prachtig.** Die hangt nu boven z'n speelgoedkastje.'

Els onderbreekt haar brief voor borstvoeding voor Bobbie die geweldig zoet en opgewekt is. Maar er komt niks meer van schrijven, want het bezoek blijft plakken. De oude dame blijkt heel aardig en zal doorreizen naar Zuid-Afrika waar ze de groeten aan tante Nel zal overbrengen. 'Haar man was n.b. de architect van het stadhuis van Johannesburg, waar vader wethouder van was.' Dus met Frits heeft de dame het veel over wederzijdse kennissen. 

Frits schrijft achterop de brief nog wat meer over het bezoek:

'van Mevrouw Bourse ditmaal. 't Zal vader interesseeren dat zij M.C.A. Meischke heel goed kende. Ook Lubbers en vele andere Johannesburgsche namen. Lubbers schijnt aan lager wal te zijn en erg de beest uit te hangen. Hij drinkt erg en "loopt naar vrouwen" hetgeen naar ik meen te herinneren uit verhalen van vader geen ondeugd van de laatste jaren alleen is.'

Frits zal weer naar Fort de Kock reizen en kan daarna waarschijnlijk meer vertellen over verlofplannen of eventueel uitstel. 'Want de visite van zooeven wist iets te vertellen dat van veel belang was en waarop ik momenteel niet dieper kan ingaan wegens plaatsgebrek.'

* Jonkheer meester Bonifacius Cornelis de Jonge (1875-1958; rechts op de foto) was van 1931 tot 1936 Gouverneur Generaal van Nederlands-Indië. Hij stond voor streng gezag en 'Rijkseenheid'. Het feit dat hij tot twee keer toe bezoek ontving van de N/S.B.'er Mussert, heeft hem later nog wel problemen opgeleverd. Hij trad fel op tegen de inlandse oppositie en liet Soekarno, Hatta en Sharir gevangen zetten. In 1904 trouwde hij met Anna Cornelia barones van Wassenaer.

Overigens vond De Jonge het niet zo prettig om in het paleis Buitenzorg te wonen. Hij noemde het kaal en armelijk, hij had last van gelach en gepraat van gasten en familie op de achtergalerij en hij had zelf een 'frigidaire en eetkamermeubilair' moeten aanschaffen. Lees hier nog meer over zijn klachten.

** Willy Schemelé (1904-195) was actrice, illustratrice, journaliste en schrijfster. Ze maakte vanag 1929 modetekeningen voor de Telegraaf en later gedichten en tekeningen voor de kinderpagina. Haar bekendste boek heet Het Groote Negerboek. Ze tkende sowieso veel 'nikkertjes'.

Januari 1936 (6 bis); in a round about way

We spoelen even vooruit in de geschiedenis, naar aanleiding van de vermelding, door Els, van een neef van Ma in Michigan. 

Op 2 maart 1941 schrijft John Bouman, (1014 Urban A. S.W. Grand Rapids, Michigan U.S.A) een brief aan F.H. Deys, oorspronkelijk gestuurd naar Pontianak Borneo East Indies, maar geopend en gestempeld 'passed by Censor 220' en doorgestuurd naar 'hoofd plaatselijk bestuur Djokjakarta'. 

'Mr. F.H. Deys.

Due to circumstances and in a round about way I received a letter from your parents in the Hague to let you know that they are all well and are very anxious to hear from you and not withstanding distribution and other things are getting along fairly well and so they got my adres and asked me to write to you asking me that you write to me and then I could let them know how you are getting along. I suppose you are already wondering who is writing all this. Well my name is John Bouman a cousin of your wife's mother and am living in Grand Rapids, Michigan USA your wifes parents got my addres from a cousin of me by the name of Jet Koldewijn also of the Hague the place where also your parents live and as they seem to be unable to get their letters direct to you they asked me to write to you so now, if you would do that in that way they would be able to hear from you. Hoping to hear from you soon ans Wishing you Gods blessing were are your second Cousin John Bouman [en dan het adres].'

1014 Urban Avenue South West lijkt niet echt in het centrum van Grand Rapids te liggen, in een ruim opgezette wijk met een duidelijk stratenpatroon en veel kleine bungalows. Ik weet natuurlijk niet of hier de originele huizen nog staan. 

Januari 1936 (6); de maan is ziek

Els schrijft haar ouders een paar dagen na de vorige brief allereerst over de gewone wekelijkse nieuwtjes. Ze bedankt haar ouders voor het 'petit paquet' met slaappakjes en papieren patronen, die ze 'angstvallig bewaart' omdat ze zeker van pas zullen komen voor Bobbie. En dan zijn er ook nog pakjes van Katy en Lies van Wagensveld (vriendin van Els) binnengekomen. Vooral dat ontbijttafellaken met servetten dat Katy opstuurt is een verrassing, omdat Els zich juist had bedacht dat ze daar wel behoefte aan had. Nu kan ze niet wachten op 'een avondboterhamvisite om te kunnen geuren met het mooie tafellaken [...]'.

En Lies heeft enorm uitgepakt. Els weet niet waar ze dat aan verdiend heeft. 

'Alles is even eenig. Voor Bobbie een zilveren lepeltje met "Bob" erin gegraveerd, en nog een afwasbare gummi poppetje, meer dan eenig. Voor Henkje een doos waarin figuurtje met stokjes en gaatjes waarin die stokjes passen. Van alles kan hij maken, hij zit er nu mee te spelen, is er meer dan verrukt van. Jullie kent het misschien wel, het is meer dan leuk. Voor mij was er een corsagebloem, witte aronskelken van wit glasbatist, een complete dot, ik denk dat ze ze zelf maakte, en van ons samen een hoogst modern erg mooi fotoalbum om de kiekjes van de kinderen in te plakken, is dat geen eenig idee.'

Els vindt het allemaal eigenlijk té, en kan zoveel moois alleen zien als tegenprestatie voor een logeerpartij bij haar ouders ooit.

Telkens loopt ze naar al het moois toe; ze is er kinderlijk blij mee en wordt daarom door Frits vaderlijk toegelachen. 

Nu vertelt Els ook over de aardbeving op 30 november, waar Pieter zich zo'n zorgen over had gemaakt.

Ze zat met 'Fisje" en Claes [?] op de voorgalerij toen ze plotseling duizelig werd en dacht dat ze beroerd was geworden. Zonder iets te zeggen was ze opgestaan om even op bed te gaan liggen, maar het bed was nog niet opgemaakt, dus ging ze maar een glas water halen. Toen riep Frits: "Aardbeving." Dus dat was het. Frits had ook een wee gevoel gekregen en had de lamp heen en weer zien zwaaien. Deze zeebeving van de Batoe-eilanden werd vooral in Padang gevoeld. Er waren verschillende naschokken, maar die zijn in Bangkinang niet opgemerkt. Later lazen ze in de krant dat er meer mensen onwel waren geworden, door de golvende beweging van de aarde. Henkje merkte er niks van en 'drentelde lustig door het huis'. Toen ze alle voorwerpen opnoemden die allemaal hadden geslingerd door de beving, wist Henk er ook een op te noemen: de slinger van de klok.'Overigens was die rustig blijven slingeren [...].'

En dat is niet het enige bijzonder natuurverschijnsel. Want gisterenavond hoorde ze ineens overal de tong tong slaan. Dat bleek voor een maansverduistering te zijn. Het echtpaar heeft hier eindeloos naar zitten kijken, Els tot half 12 en Frits tot half 2. 'Je hoorde in de mistigit de hadji's bidden, ze noemen het: de maan is ziek en nu helpt het bidden om hem beter te maken, reuze naïf toch.'

'Nu er een andere captain op de boot vaart tusschen Pakan Baroe en Sungaipar [of Singapore?] is er voor Fisje lang zoo veel niet aan om daar te verblijven. Hij (die captain) is niet erg gastvrij, en ik hoef er niet verdrietig om te zijn dat ik niet mee kan. Fisje gaat dan ook steeds op een ochtend heen en terug. Pakan heeft alle aantrekkingskracht verloren.'

Frits moet deze maand weer geregeld op tournee en zal de volgende dag ook weer voor twee dagen weg zijn, omdat er veel belastingzaken moeten worden geregeld. Gelukkig is Els weer op de been en kan ze, nu Bobbie de overvoeding weer te boven is, alleen maar dankbaar zijn voor alle hulp die haar man haar geboden heeft, de afgelopen maanden. Vanaf nu zal Els zich weer meer met het huishouden bezighouden. 

Maar het is onterecht dat Pa en Ma verbolgen zijn over het feit dat Frits nauwelijks schrijft, want, zoals we hebben gelezen, hij heeft het al druk genoeg.

Er is ook vervelend nieuws over de vorige controleur, Jan van Krieken, waarmee Els en Frits veel lol hebben gehad. Hij is hertrouwd en heeft, net na Bob een dochtertje gekregen, maar het verloopt niet geheel voorspoedig. Het kind is 'veel te erg gevoed, flesschenvoeding, en ook heeft het klompvoetjes'. Ze moet in Batavia worden geopereerd en daarom heeft Jan overplaatsing aangevraagd. 'Beiden zijn ze meer dan zenuwachtig.'

Tot slot antwoordt Els nog op brieven van haar ouders en daar zit leuke informatie bij.

'Ja zeg Pa, dat heb ik gelezen over die milioenen erfenis van Neeltje de Pater en vroeg me ook af of dat geen familie van ma was, zijn daar niet stukken in een kerk verbrand?* Vertelde ik indertijd van die Amerikaan M? Nelson, die n.b. ook vroeger uit Zweden afkomstig was. Dacht eerst dat het familie van ons was, maar die uit Michigan is geloof ik familie van Ma ook, dus zou anders heeten.[zie volgend blog] Zeg Pa, als het eens een erge regenachtige middag is, zou je dan eens een soort stamboom kunnen maken, zoover als je je herinnert, we vinden het voor de kinderen prettig om te hebben, dus als je het niet al te vervelend vindt, zou je me er een groot plezier mee doen, ik weet er bitter weinig van. Ma is een kleindochter van een nicht van Neeltje, maar ik snap niet hoe Neeltje in de familie zit.'

* Neeltje Pater (1730-1789) overleed kinderloos. Ze zou bij de Bank of England 6 miljoen gulden achterlaten. Het loonde dus de moeite om je als erfgenaam te melden. Hiertoe werden in de jaren '30 zelfs hele verenigingen opgericht. Hoe dat afliep lees je hier.

De foto bovenaan dit stukje is van het huis in Bangkinang, gemaakt in 1934.

Januari 1936 (5); een stuk Kerstkrans

Els schrijft begin januari (de derde) aan haar ouders. Ze probeert netjes te schrijven, zodat ze het goed kunnen lezen, maar haar gedachten gaan te snel om met de pen bij te kunnen houden. 

De heer Hanraad komt logeren, op doorreis naar Pakan Baroe.* Hij brengt een cadeautje mee.

'Terwijl ik dit schrijf zit ik op een stuk Kerstkrans te knabbelen., reuze lekker [...]. Nou! Jullie weet hoe dol ik daarop ben, dus dat was een reuze idee, hij was pas van de bakker, net als de kadetjes, die ook erg goed gesmaakt hebben. Erg attent van hem, het viel in reuze goede aarde bij ons.

Hansaard is een geschikte vent en kan goed met Frits discussiëren. Els zit er dan gemoedelijk bij en borduurt een tafelkleedje. 

Ze is 'reusachtig aan het rommelen', want ze wil jurken die ze niet meer past en oude pakken van Frits naar het Brokkenhuis in Padang sturen. Ze heeft ook wel wat oud goed aan de meid gegeven, voor diens dochter, 'maar aangezien het Brokkenhuis Europeanen helpt vinden we dat eigenlijk de aangewezen weg.' Met een stel dassen van Frits en Bataschoenen in de verkeerde maat, zal het een hele koffer vol zijn. 

'We zullen alles maar in een tikar [mat] naaien en aan een vrachtauto die naar padang gaat meegeven.'

Kleding brengen op de vendutie maar weinig op en Els vindt het geen prettig idee, dus zo kan ze toch weer wat mensen blij maken. 'Wij storten iedere maand fl 1,50 aan het crisiscommittee, dat is niet zoo erg veel hè, maar we kunnen ook moeilijk zooveel missen en vele kleintjes maken een groote, denken we maar.'

Els bedankt voor de brief van PaMa waar niet heel veel nieuws in stond, maar ze zijn in ieder geval gezond en wel. De les van vader over postzegels verzamelen heeft Els in haar oren geknoopt, al is het plakken natuurlijk voor Henk. 'De bedoeling is juist dat hij dat zal doen onder leiding van z'n pappa of mamma.' 

Het wachten is nu op nader bericht over de plannen voor Portugal. Els vindt het rot dat Pieter ondertussen van zoveel spullen moet scheiden. Misschien is het dan niet per se finncieel waardevol, maar 'de herinneringen eraan verbonden , maken dat je moeilijk van dat alles scheiden kunt en als alles eenmaal uit huis is, ben je toch blij dat het achter den rug is.'

Vooral het achterlaten voor Frits en Els van de familiebijbel, vindt Els een mooi cadeau. 

'Ik vind het erg prettig dat we dat allemaal gekregen hebben, ook voor Fisje en voor Henkje en Bobbie later. Misschien is het helemaal niet modern, maar ik hou erg van familiestukken. Zo hebben Pa en Ma een oude familiekijker en die zou ik ook graag willen hebben (dat is een duidelijke hint hè, Pa en Ma, ik denk niet dat Tony er belang in stelt, die is geloof ik in dat opzicht nogal nuchter) die moet al erg oud zijn.' En dan mogen de ouders de oude schilderijen die ze nog van opa hebben, ook niet weg doen. 

'Ma, dat zou zonde zijn, dat zijn toch in zekere zin ook familiestukken en dan denk ik vooral aan die groote schilderij van het bosch gezicht met die kar erop.'

En dan tot slot nog wat informatie over de kinderen. 

'Henkje is even leuk als altijd en Bobbie presteerde gisteren maar 4 luiers, erg mooi dus, want dat mag een zuigeling hebben en dat ze nog wat groen zien hindert volgens de dokter hier niet en Dr. Wilmar heeft dat indertijd ons ook verteld. Een borstkind mag verschillende gekleurde luiers hebben, zoodra die van een flesschenkind niet geel zijn is het erger. Ik ben toch zoo blij dat ik hem helemaal zelf kan voeden en zooals ik al eerder schreef, het vermoeid me heelemaal niet.' 

Dit laatste is vooral opgeschreven om geen half leeg velletje op te sturen. Maar er is niet veel meer te vertellen en Frits neemt de post de volgende dag mee naar Pakan Baroe voor de luchtpost. Dus:

'Erg veel liefs in het begin van het jaar en een stel flinke zoenen in diverse hard of zachtheid, jullie Els-Henkje en Bobbie.'

Op de achterzijde van het laatste vel doen Pama de hartelijke groeten aan Katy en vertelt Pa of Ma lelijk verkouden te zijn geweest en tien dagen thuis is gebleven. 'Maar nu gaat 't alweer beter.'

* Hanraad was een goede kennis of vriend. Hij heeft mede de geboorte-akte van Bob ondertekend. Hij was inspecteur bij de petroleum maatschappij BPM Bath in Fort de Kock.

Januari 1936 (4); mommeneer Roos

Op de dag van Poe's verjaardag, 3 januari schrijft Frits aan de familie. Het hele epistel neem ik hier over, omdat het zoveel interessants en leuks vertelt. 

''t Is de tijd van maand-werk, kwartaal-werk en jaarwerk. De schrijfmachines op kantoor kletteren met razende vaart en produceeren opgaven, lijsten en staten over: aangetroffen valsch geld, aantal geslachte karbouwen, formatie van kantoor oppassers, aanwezigheid van Japanners in je ressort, achterstand in belastinginning, aantal tusschen Chineezen of Europeanen gesloten huwelijken, oogst-verwachtingen en opbrengsten, rubberprijzen, aangevraagde mijnbouwconcessies, aantallen overleden Vreemde Oosterlingen, opbrengst van heerendienst afkoopgelden, gemiddelde pasarprijzen voor rijst, suiker, koffie, katoenen stoffen en 100 andere handelsartikelen, 't vóórkomen van veeziekten, opbrengst van regio opium en zout, hoeveelheden geïmporteerde rijst, aantallen Inlandsche weverijen, godsdienstscholen en nog veel andere onderwerpen die ieder een eigen nummer hebben en de naam: Periodiek dragen. Januari-periodiek No. 88 betreft het aantal pensioen genietende weduwen van Inlandsche Civiele dienaren en No. 89 idem idem van militairen. En ieder diensthoofd (Dep. van Justitie, Inspecteur van Financiën, Hoofd van Gevangeniswezen, Gouvernements Veearts, Hoofd Afd. Coruptabiliteit, enz.) zou gaanre "Bedoelde opgaave zoo spoedig mogelijk doch uiterlijk op den ..... Januari as. ontvangen" zoodat het begin van het jaar altijd door een levendige drukte wordt gekenmerkt. 

En thuis is het al even druk, maar op een andere manier. Nog steeds heb ik mijn vrijwillig opgenomen taak van nurse niet prijsgegeven. Niet omdat ik het zoo fijn vind om vuile luiers te verwisselen, maar omdat ik weet dat dat Els een hoop werk uit handen neemt en niet in het minst omdat ik dan weer een paar minuten met dat lekkere jong kan spelen. Dat is toch zulk allemachtig lief speelgoed (en meer dan dat) Gegeven: geween uit de wieg. Gevolg: onderzoek naar de oorzaak. Geconstateerd: Nat! Opdracht: droogmaken. Uitvoering: Ik neem hem uit de wieg, en leg hem op de baby tafel. Haal een schoone luier tevoorschijn en begin de noodige veiligheidsspelden los te maken. Ondertusschen nog steeds geween, niet hevig, maar pruttelend. Op het moment dat de natte aanraking ophoudt, weg huil, het toetje klaart op en in 9 van de 10 gevallen verschijnt er een lachje waar je zoo verliefd van zou worden als dat te pas kwam. Dan is het net of na een druilregen plotseling de zon doorbreekt (om maar eens een afgezaagd beeld te gebruiken). Hoe dan ook, het is allerschattigst. En als het dan een beetje wil komt er een geluidje te voorschijn dat hij slaakt om te laten hooren dat alles nu weer in orde is en waarbij hij zoo geweldig lollig kijkt dat zelfs de hevigste kinderhater er door zou moeten worden gewonnen.

Inmiddels maakt Henkje ook goede veranderingen. Hij heeft vanmorgen met me getelefoneerd, maar me er niet uit herkend. Hij kwam me tenminste even later vertellen dat: Henkje al met de telefoon met Mommeneer (meneer) praten mette (met de) Pakanbaroe. Mette Mommeneer Roos Henkie al praten!" Mommeneer Roos is iemand (landbouwconsulent te Padang, 2 keer hier geweest) die op Henkje veel indruk gemaakt heeft. Ieder oogenblik houdt hij denkbeeldige telefoongesprekken met hem: Ja, hallo, ja o ja, ja met Pakkebaroe, ja, met mommeneer Roos? ja, ja, oja, dag! En dan is het gesprek afgeloopen. De echte telefoon was wel een sensatie, want hij wees op z'n oor en zei: Mommeneer heeft hier praten mette Henkje. Dan zeg ik dat het mooi is en dat hij nu weer naar huis moet: Pappa oppe (op de) kantoor? Ja Henkje, en Henkje naar huis hè. Dan zegt hij resoluut: Ja, en verdwijnt en zegt: Daag net als ik hier aan't eind van mijn brief. Daag, Frits.'

Januari 1936 (3); onderdeel van 'n elektron

'In kroepoek bereik je een soort Lucculische stratosfeer van pure luchtigheid,' schrijft Pieter lyrisch naar aanleiding van een nasi goreng afscheidsetentje bij vrienden.

Hij zit ondertussen nog tot zijn oren in de spullen, maar toch hoopt hij over veertien dagen op de boot te zitten. De uitslag van de loterij is nog niet bekend. Helaas is een potentiële opdracht aan zijn neus voorbij gegaan.

Pieter was naar Droste getogen in Haarlem, om dit bedrijf een voorstel te doen. Hij had bedacht dat het een goed idee zou zijn chocoladerepen te maken met saccharine in plaats van suiker. Dat zou toch goed zijn 'voor menschen die de slanke lijn willen bewaren en voor diabetici.' Hij had er meteen een reklamecampagne bij bedacht. Maar in Haarlem kreeg hij te horen dat zo'n reep al bestond en dat er niet mee geadverteerd werd, omdat hij zeker niet lekkerder was dan de andere. Bovendien heeft Droste al een vertegenwoordiger in Portugal, 'dus vergeefsche poging. Maar ik zal eindelijk toch wel weer wát raakslaan.'

Pieter denkt over een week wel meer concrete informatie te kunnen geven. 'Volgens de sterrenkundige in de "Sunday Express" is mijn sterrenstand gunstig, dus willen we hopen dat 'ie 't bij het rechte eind heeft.'

Als hij niet meer in Nederland is, zullen de Chambers tijdschriften naar Indië blijven sturen, zoals de Extra en het maandblad van de Volksuniversiteit.* Zo kunnen ze op Sumatra op de hoogte blijven van wat de mensen in Nederland 'geestelijk interesseert.'

Omdat Henkie binnenkort wel groot genoeg zal zijn, komt zijn grootvader met een mopje van het kind van Chambers. 

'"Uncle Peter - zoo heet ik daar - als een Chinees een plasje doet in de sneeuw.....wat is dat?" "Ja, jongen, weet ik veel, zeg jij 't maar!" "Ha, ha - dan is't winter!" Kleine aap, zeg ik dan, daar heb je Uncle Peter te pakken gehad, maar leuk is 'm. Maar we waren er nog niet. Toen moest ik zeggen wat het was als een lammetje zoo iets deed in het groene gras. Mij dacht dat het antwoord zou zijn: zomer of lente. Mis hoor. En die kleine rakker de grootste schik toen hij mijn de juiste oplossing mocht geven, n.l.: 'n lamstraaltje.'

Er is in Indië kennelijk nieuws ontvangen uit Zuid-Afrika.

'Zoo en zit tante Nella op Poortje; nou, wat er daar aan Poortje is zal zij dan wel opvullen. Kalm laten zitten. Ik heb haar jaren genoeg de kost gegeven; voor mijn huwelijksleven is het de pest geweest dat ik haar ooit in huis heb laten komen. Ik ken haar door en door en ik wil hier eerlijk bekennen dat ik geen grein, geen micron, geen onderdeel van 'n elektron spijt zal hebben als ik haar NOOIT meer zie.'

Als iemand weet wat er met op Poortje zitten' wordt bedoeld, hoor ik het graag. Het lijkt er in ieder geval op te wijzen dat tante Nella in financiële nood verkeert.

In een volgende brief gaat het grotendeels over Kipling, want die overlijdt in januari 1936. Pieter zal diens portret met handtekening in zijn nieuwe huis aan de muur hangen. Hij herinnert zich nog goed hoe hij zijn kinderen uit werken van Rudyard voorlas 'en erbij vertelde en elucideerde', bang om de achterliggende betekenis niet over te brengen. Heerlijke momenten vond hij het. 

'Want wie ooit mocht beweert hebben dat P. Deys van nature geen gezellig huisdier is, die heeft zijn ware natuur nooit gekend [...] De vele uren van genot die hij mij en jullie verschft heeft zijn met geen goud te betalen [...]Dat  hij een halve caste zou zijn, geloof ik niet. Ik hoorde onlangs ook zoo iets vertellen, maar in dat geval had Kipling nooit in zoo'n medelijdende stijl over de half caste geschreven. Ook heeft hij het type niet. Zijn hoofdvorming en gezicht zijn puur blank. Als er iets van waar is dan zal hij toch niet meer dan 1/8ste of 1/16e zijn. Het aangename van Kipling voor menschen van ons slag is dat hij bij zijn lezers een zekere mate van ontwikkeling verwacht en dikwijls (vooral voor het Engelsche publiek) een te hooge mate van kennis veronderstelt. Wij vinden dat prettig lezen omdat er derhalve het geschrevene nig zooveel meer uit te halen is door deductie. Maar voor het groote Edgar Wallace publiek is zoo'n eigenschap natuurlijk 'n handicap.'**

En dan is er ook nog het bericht dat een dag voordat Pieter aan zijn schrijftafel zit koning George V van Engeland is overleden.

'En zoo is dan George V, zooals Katy zegt "de eeuwitte Oöstjest" ingegaan.'

De speech van minister Baldwin wordt beluisterd.

'Vele groote geesten deze dagen denken gelijk. Katy's commentaar op het "alleen-zijn" van den mensch werd door Baldwin beaamd toen hij sprak over the loneliness of those in hig places. The only person he could talk to on a footing of confidence and equality was the queen.'

* Het maandblad der Volks-Universiteit Rotterdam werd tussen 1921 en 1941 uitgegeven. 

** Edgar Wallace (1875-1932) was een Britse journalist en schrijver van misdaadthrillers die zijn schrijverscarrière begon als verslaggever van de Tweede Boerenoorlog voor de Daily Mail. Mogelijk heeft Pieter hem daardoor wel eens ontmoet, maar dat vermeldt de geschiedenis niet. Hier meer over deze uitvinder van de moderne thriller.

Januari 1936 (2); dat hooggehakte damesschoeisel.

Het zou zomaar kunnen dat Els nog aan het worstelen is met haar gewicht. Het leest als een reklame: het voorstel van Pieter om  moeder een pakje Crystallosetten te laten opsturen. 

'Twee kleine korreltjes zijn voldoende voor een kop thee of koffie [...] Het heeft mijn ontluikende buikje nagenoeg tot normale proportiesd terug gebracht. Suiker is erg vetaanzettend. Je kunt er desnoods je puddingen ook mee aanmaken. Ik, die in mijn doorloopende eenzaamheid nogal veel kopjes thee verorberde kreeg daardoor heel wat suiker naar binnen. Voorts eet ik uitsluitend bruin brood en niet veel aardappelen. Je zult zien dat je daarmee een heel eind opschiet, zonder er eigenlijk 'n dieet op na te houden.'

Overigens heeft Pieter niet alleen voor Els advies.

'Ik ben blij dat je voet aan het opknappen is, Katy. Voorzichtig maar, want het gewicht dat je voetjes te dragen hebben is nou niet bepaald het lichtste, al ben je nergens te zwaar. Je telt niet bij de kleintjes en al ben je dan nog zoo goed geportioneerd dan rust er op de voeten toch een heel vrachtje. Dan lijkt me daarbij dat hooggehakte damesschoeisel erg onstabiel.'

Ter voorbereiding op de verhuizing naar Portugal, waar Katy heen zal komen met haar vakantie, heeft Pieter het boekje Portugeesch in één week aangeschaft. 'Directe methode om zonder onderwijzer spoedig Portugeesch te spreken, te lezen en te verstaan. Het prul bevat 25 ongelukkige wijd-uitelkaar gedrukte blz., zonder EEN ENKELE taalregel. Op de laatste pagina komt o.a. dit leerrijke gesprek voor:

Hoe is het met den eetlust                 Come com appetite?

Jawel, dokter!                             Sim, senher.'

De al eerder in dit blog afgedrukte foto van Henk heeft Pieter bereikt. Ik denk dat baby Bobbie nog niet zo fotogeniek wordt bevonden. 

''n Snuit van 'n jongen. Wat heb ik aan dat kind in de laatste paar maanden gewonnen. Een hele poos geleden hebben jullie eens een foto gestuurd front- en zijaanzicht, waarop ik hem bepaald magertjes vond en dacht dat ie ziekelijk was. En nu is 't plotsklaps zoo'n leuk, flink kereltje geworden [...] Waarom heb je een jongen een zakje op zijn blouse gegeven aan zijn rechterkant. Ik vind het een alleraardigst steekpatroontje, maar een zak op een jongensblouse moet links, vraag het maar aan zijn P.V.-vader.'

Helaas krijgt Pieter naar zijn smaak weinig te horen over het werk en de studie van Frits.

'Ik hoor niets meer van de werkelooze-tinwinning; van Frits' rubber-voorstel; van de percentage geïnde belastingen; van laksche inlandsche ambtenaren of schoolmeesters die uitgekafferd worden; van Minangkebausche of andere talen; van plaatsnaamherkomsten; van folkloristische verzamelingen enz. In een "Kern" las ik een poos geleden een aardige verzameling legenden en sprookjes van Halmaheira, door Mevr. Van Diejen gecontribueerd in "Tropisch Nederland": "Hoe de Alfoer leerde dat er ook goede schoonmoeder zijn"; "verhaal van een slechte schoonmoeder en nog slechtere schoonzusters"; "Het kan soms goed wezen behulpzaam te zijn voor anderen".* Aardig naverteld en aantoonende dat die verhalen er toch altijd een moraal op na houden ter leeringhe en onderwijzinghe.'

* Tropisch Nederland was een tijdschrift dat eens in de veertien dagen verscheen. Het had als ondertitel: Tijdschrift ter verbreiding van kennis omtrent Oost- en West-Indië. De alfoeren zijn een bevolkingsgroep op de Molukken en Halmaheira is een Moluks eiland, maar in de koloniale tijd werd met alfoeren de oorspronkelijke bevolking uit verschillende eilanden van de Molukken bedoeld.

Januari 1936 (1); allerdoddigst

Het is weer tijd voor prietpraat van Pieter. Er lijkt niet veel te gebeuren. 'De geest wil niet vaardig over me worden. Ik zit te gapen of ik er geld mee verdien en kan toch niet zeggen dat ik een nuttig besteden dag achter de rug heb.'

Pieter vertelt nog maar eens dat Oud-en-Nieuw bij Chamers heel gezellig was, daar was hij dus niet alleen met Kerts. Katy was er ook weer bij. 

'De verstuikte achterpoot heb ik nog met slaolie gemasseerd. The swelling was going down and all the colours of the rainbow coming up [...]

De vader- en moedertrots over de nieuwe baby is begrijpelijk en daar hebben we zitten genieten. Allemachtig aardig dat Henkie hem zoo gemakkelijk heeft aanvaard [...] We hebben samen met een vergrootglas de kiekjes zitten bekijken. Allerdoddigst. En die Henkie bovenop een paard. Marvellous. Z'n vader is wel wat al te bescheiden op dat kiekje, maar door de afwezigheid van het geiá valt wel alle aandacht op de zeer net zittende plooi van een broek die noch te hoog is opgetrokken, noch te veel op den voet slobbert. Netjes. M'n compliment.' 

Mogelijk zit vader te wachten tot hij kan vertrekken. Maar ondertussen.

'Zoo, ik zit; maar je moet niet vragen hoe. Al kopjeswasschende stond ik voor m'n gootsteen netzooeven, ik geef lucht aan het gewone cigarettenkuchje en mét dat hoestje schieten 27 trillioen urine-kristalletjes, of liever: urine-zuurpartikelen naar de regionen van m'n nieren en lag ik voor ik wist wat me gebeurde dubbel krom van de plotselingen pijn op m'n vloermatje te krommen. God zal me zeven schapen geven, wat deed dat zeer. Ik heb nu mezelf weer bij elkaar geraapt, me lendenen met een riem omgord, alles in de hulpbehoevende gebogen houding van een bewoner des ouden-mannen-gestichte en heb me ter schrijfmachine gesleept. Ik zou wel met m'n warmwaterkruik in m'n rug naar bed zijn verkast, ware het niet dat ik een advertentie heb geplaatst waarbij der burger kond wordt gedaan dat een gedeeltelijke inboedel te koop is, al of niet met overname van huur; te bezichtigen Maandag, Dinsdag, Woensdag. Gisteren had ik daarop twee bezoeken zonder resultaat.'

Berichten uit Indië zijn gelukkig geruststellend. Er is weinig schade door de aardbeving gemeld. Ondertussen kan Henkie met zijn stempeldoos spelen en dat hij zijn diepe kleur, overgehouden uit Fort de Kock, inmiddels is kwijtgeraakt, was te verwachten.

Het herinnert Pieter aan zijn tijd in Calcutta.

'Ik had moeder en Katy naar Darjeeling gebracht voor de ondraagelijke maanden van het jaar en was ze daarna weer gaan halen. Nee, ieder die dat kind zag bleef er voor staan en keek nog eens om. De bellefleuren van Himalaya'sche gezondheid straalden je uit dat blonde krullekopje tegen. In Darjeeling zelf viel dat niet zoo erg op omdat iedereen daar bij kwam; maar in dat gloeiende verlepte Calcutta was het een wonderlijk contrasteerende aanblik. Maar, net als je schrijft, het duurde niet lang. Bij moeder's tweede verblijf in Darjeeling maakte Frits z'n eerste aardbeving mee.'

Pieter is zeer gecharmeerd van Henkie, waarvan hij een foto heeft ontvangen. De krullen zullen wel van vaders kant komen. 'Ik had vroeger een leuke "spring" in m'n haar, maar die is leelijk aan het slijten.'

'Ik begin nu pas te kunnen voorstellen dat ik graag met dat jong op stap zou gaan, naar dierentuinen, daktuinen, Maastochtjes e.d. Het zullen nu Douro-tochtjes moeten worden, want een tripje naar het goedkoope Portugal moet er nu maar af. Retour Rotterdam-Oporto f95. Tien dagen heen, 5 dagen terug en dan 3 weken in Portugal en Spanje. Dan laat ik jullie Lissabon zien, dat ik op m'n duimpje ken, Cintra, Belem, Oporto, enz. Jullie zien onderweg San Sebastiaan, Bilbao, Santander en Gijon aan de Noord-kust van Spanje. Enfin we zullen zien. Komt er niets van dan heb ik het me toch in den geest voorgesteld en er al vóórpret van gehad.'

Eind 1935 (8); uit principe

Ook Els schrijft, op dezelfde dag als Frits, aan haar ouders over wat zij het 'Inlandsch Neuwjaar' noemt. Er is de hele nacht gefeest en vuurwerk afgestoken, maar omdat Bankinang maar een kleine plaats is, viel de overlast daarvan mee. Al het personeel heeft vrij gevraagd en deels gekregen. De wasmeid komt om 9 uur nog voor het waswater van Bobbie en terwijl die wordt gebaad, wast ze meteen de luiers. 

'En de keukenmeid komt even om half 2 om een blikje open te maken en op te warmen. Uit principe vertik ik het om dat zelf te doen. Ze woont bovendien vlak bij dus zoo erg is 't niet.'

Het echtpaar zal samen gelukwensen gaan brengen aan 'de voornaamste Angkae's' [?]. 

Ook Els bereidt zich voor op het vele koekjes eten. 

'Ze beginnen vaak een maand van tevoren al die koekjes klaar te maken. Voor menschen die niet van zoet houden is zoo'n dag dan ook een verschrikking, want weigeren is al heel onbeleefd en doe je niet als 't niet erg noodig is.'

Oudejaarsavond zal wel langs het gezin heen gaan, want Els heeft nog veel behoefte aan rust. Ze gaat 's avonds vroeg naar bed, omdat het vaak niet van een middagdutje komt.

Op 1 januari zullen er weer allerlei mensen langs komen voor gelukwensen en dan is het nieuwe jaar aangebroken, waar Els wel naar uitkijkt, maar er is toch ook een beetje 'teleurstelling', vanwege de 5% korting op het salaris in verband met de crisis. En dat terwijl de levensmiddelen steeds duurder worden. 

Er zijn ook binnen de familie gelukwensen over en weer gegaan, met het nodige nieuws. Tony schrijft over een geweldige bruiloft, Ma meldt een geval van t.b.c. dat steeds is aangezien voor astma. 

Intussen regent het op Sumatra vrijwel voortdurend en is er zelfs 's nachts een lekkage boven de kledingkast geweest, maar daar heeft 'Fisje' een stuk hospitaallinnen overheen gelegd, zodat ze toch door konden slapen. Er is veel bezoek van deze en gene, maar 'de baas is in een reuze tijd niet zoo trouw geweest, maar dat is op z'n hoogst een goed teeken, hij vertrouwt het wel aan Fisje toe.' De man heeft bovendien vaak last van een opgezette enkel en kan dan moeilijk lopen. Els vind het wel zo aangenaam, want met de baby erbij is het druk genoeg. 

Volgens Annie vinden Pa en Ma de naam Bobbie maar niks en geven ze de voorkeur aan Bobje. 

'Maar dat doen we nu eens lekker niet, we spreeken en denken over Bobbie en dan ligt het andere je doodeenvoudig niet. Bovendien, zoo erg zullen jullie het niet vinden, en wij krijgen steeds van alle kanten complimentjes, ze vinden het allemaal zoo'n leuke naam ook de combinatie Bob Fr. en wij vanzelf ook, anders hadden we ze immers niet gekozen.' 

Dan volgt er een 'min of meer "intiem"' onderwerp: Els schrijft aan haar ouders dat ze na de geboorte van Bob veel beter tegen de warmte kan. Ze had voorheen altijd snel een bezweet gezicht, waardoor de poeder er maar nauwelijks op bleef zitten. Een smeerseltje van de apotheek hielp wel, maar gaf toch weer een gloeierig gevoel. Nu is alles een stuk beter.

Er volgt veel dank voor de toegestuurde lectuur, literatuur en plaatjes voor Henk die hij zelfstandig, maar onder leiding kan uitknippen en opplakken. Pa heeft versieringen gestuurd voor de kinderkamer, maar daar bleef papier aan plakken dat Fisje met veel geduld en zorg aan het verwijderen is. De spullen die Pieter in Den Haag in bewaring heeft gegeven, worden in dank aanvaard, zeker ook omdat Els het fijn vindt dat Frits zo nog wat herinneringen hebben zal.

Nu blijkt overigens ook dat niet alleen Pieter een moppentapper is. Ook Pa kan er wat van, alleen kent Frits de meeste al.

'Ik geloof dat je vroeg op moet staan om hem nog een nieuwe mop te kunnen vertellen, nog steeds gloort hij erin en ik moet zeggen dat hij mij ook een beetje humoristisch opgevoed heeft.'

Wat verlofplannen betreft is nog niets zeker. Frits laat het geheel aan Els over. Plannen om naar Afrika te gaan [?] hangen af van de grillen van Mussolini.

De brief eindigt met 'veel liefs, groetjes en lieve zoenen ook van onze grootste zoon en een paar natte knuffeltjes van de jongste.' 

Laatste dag 1935 (7); koek en koekjes

Er komt bericht uit Indië, waar alles wel is. Pieter gaat dus met een tevreden gemoed Oud en Nieuw vieren bij de familie Chambers. Zij hebben Katy ook uitgenodgd die zelf heeft geopperd dan meteen te blijven logeren, omdat ze een verstuikte voet heeft en liever niet de trappen opklimt bij Pieter. Hij bedankt zijn kinderen weer voor de postwissel en stuurt hun zelf ook wat op: een VOC munt, een zilveren medaille en een eveneens zilveren sigarettenkoker. Daarmee gaan ook gelukwensen voor het nieuwe jaar.

'Dus liefjens ik wensch jullie een jaar zonder verder korting, want 5% is toch alweer een heele hap, gezondheid voor groot en klein beterschap met verstuikte voeten en alle andere mankementen en naast al deze materieele wenschen hoop ik dat jullie het eenige dat werkelijk gelukkig maakt zullen genieten en dát is een tevreden en blij innerlijk. Ik zou mijn gevoel van volkomen tevredenheid wel in jullie willen overgieten om de zekerheid te hebben dat jullie deze gekke wereld die alsmaar jaagt naar alles wat GEEN waarde heeft, beschouwen met den blik van rustige filosofen, tevreden met hetgeen ze genieten boven zoovele millioenen, dankbaar voor de dagelijksche nuttige werkzaamheid en met allerlei verwachtingen voor de vele jaren die nog voor jullie liggen in opwaardsche lijn. En hierbij een hartelijke zoen voor de vrouwen en 'n verticale voor mijn jongen, met kleine verticaaltjes voor m'n nog kleinere jongens, die m'n jongste dochter wel plus piccaniene zoentjes aan ze wil overmaken. Tegelijk eindig ik hiermede dit epistel, want anders blijf ik maar aan 't kletsen. Nogmaals, Prosit Neujahr en veel liefs'

Op 27 december schrijft Frits ook een brief aan familie, maar die is van een andere orde. Frits heeft het enorm druk gehad.

'Ik ben volkomen gaar en gekookt. 't is n.l. vandaag Aidi'lfitri of zooals men op Jawa meestal zegt Garebeg Poeasa. Hoe dan ook, 't is de eerste dag van de maand Sjawal, zoodat dus Ramadan sedert gisteren tot het verleden behoort.'

Het suikerfeest wordt onder de mohammedanen uitbundig gevierd en voor de controleur betekent dit dat hij alle ambtenaren langsgaat voor gelukwensen. 

'En zoo heb ik vandaag van 1/2 10 tot 1/2 5 bezoeken afgelegd, waarvan het ergste is de consumptie. Stel je voor om 1/2 10 's morgens bier met koek, no 2 bier met koek, no 3 bier met koek (met koek = m.k.) no 4. koffie m.k. no 5. thee m.k., no 6. port m.k. no 7 t/m 11 thee m.k. Allemaal m.k. hetgeen tot gevolg heeft dat m.k. op het oogenblik beteekent moet k.tsen! Bedanken kun je vrijwel niet, want dat is geen compliment voor de hard gezwoegd hebbende huisvrouw. 't Beste is om er niet heen te gaan, maar dat staat in zoo'n kleine gemeenschap ook al niet erg vriendelijk. Dus slik je met mannenmoed koek en koekje, kwee-kwee en kwee-kweetjes, cake en cake-jes en alle andere vormen van koek en koekjes die je voorgezet worden. Die varieeeren van de grootte en dikte van een Hollandse cent tot die van een behoorlijk kippenei. Daartusschen heb je lange-dunne, korte-dunne, lange-dikke en korte-dikke, ronde ovale en onbestemd van vorm, droog, zacht, meelig, klef en steenhard. 't Beroerste is dat je bij iedereen het hele repertoir aantreft. De dames schijnen ieder over een stuk of tien recepten te beschikken, iedere serie van 10 volkomen gelijk aan iedere andere serie van tien. En aangezien een goed gevulde tafel netjes is, worden alle recepten gemaakt en alles permanent uitgestald.'

Frits slaat zich er 7 uur lang dapper doorheen, met het idee dat hij de mensen er een plezier mee doet en dat het er nou eenmaal bij hoort. Gelukkig gaat het thuis verder uitstekend en begint Henk al een hele vent te worden, die zo af en toe wel op zijn nummer gezet moet worden.

'Laatst lag hij in bed te roepen tegen mamma. Ik verbood hem en zei dat 'ie moest gaan slapen, en hij: "Henkje zegt tegen mamma en niet tegen pappa!" Nou zoiets kun je niet over z'n kant laten gaan, vind ik. Ik heb 'm dus toen met de gewenschte stem verheffing verteld dat pappa zegt tegen Henkje en dat 'ie moest gaan slapen, 'tgeen prompt geschiedde. 

En nu, geliefde hoorders zingen we tot besluit psalm 940 ' t 5 en 14e vers en dan zal de collecteschaal rondgaan. Voor zoover, smeer ik 'm dag-dag, Frits.'

Helaas weet ik niet op welke psalmtekst Frits hier doelt. 

Laatste dagen 1935 (6); om je lam te schrikken.

Pieter maakt zich ongerust, omdat er geen berichten uit Indië komen. Hij vreest dat er misschien iets niet in orde is met Bob. Erger nog is dat hij via de radio heeft vernomen dat er op Sumatra een aardbeving is geweest, maar waar precies en of dit problemen heeft veroorzaakt bij Frits en Els, weet hij niet.

'Aardbevingen is het angstigste dat ik weet. In de Boerenoorlog heb ik ook eens bijna in m'n broek gep....; vooral toen de Engelschen voor het eerst met Lyddietbommen begonnen.* Nu vind ik bang zijn in zoo'n situatie heelemaal geen schande. Iemand die niet bang is verdient eigenlijk heelemaal geen pluim. Maar in je rikketik zitten en dan toch doorvechten is een verdienstelijker prestatie. Trouwens, de meeste lui die ik gesproken heb komen er later eerlijk voor uit dat ze leelijk in de piepzak hebben gezeten op bepaalde momenten. Maar een aardbeving, daar ben ik nu echt bang voor, vooral omdat het eens gebeurd is in Calcutta dat een bonk gesteende van een dakhoek een paar stappen achter me op straat te pletter sloeg.  Zoo'n aardbeving is de meeste onbeholpen situatie die ik ken. Blijf je in je eigen huis dan krijg je het op je kop; vlucht je op straat dan krijg je een ander huis op je hersens. Het is me gebeurd op de Maidan ('n soort vertwintigvoudige aloon-aloon) in Calcutta, dat ik de grond onder m'n voeten zal gloven.** Echt angstig. Als je geen tijd hebt uit huis te komen ga dan maar dadelijk onder een deurpost staan of kruip onder een stevige tafel. De waarde daarvan is onlangs in Quetta ook weer bewezen.*** Dat doe ik trouwnes ook altijd, want dat is een advies dat ik kreeg van een oude kennis van me die jaren lang in Japan heeft gewoond.'

Pieter reageert op een brief van Els. Hij is blij dat ze in goede gezondheid verkeert en stuurt haar een paar patronen op. 

'In dienzelfden brief zei Esje nog dat ik niet wist wat voor een handige zoon ik had. Nou - of ik dat weet! Alle knutsels en geduldkarreweitjes waren vroeger voor Frits; kon deze of gene niet met z'n sommen overweg : -Frits. Was er iets met de radio: -Frits. Taaldisputen: - ons "talenkereltje"; waar ik altijd nog satisfaksje van heb is dat ik Frits indertijd naar de Padvinderij heb gestuurd. Moeder zei: maar 't is zoo'n zenuwachtig kereltje! En ik zei: Juist dáárom! Wel heb ik hem daardoor later veel gemist, vooral toen er nog een huiselijke kring was. Later was het toch om de haverklap: wie zal er nu eens bij vader thuis blijven vanavond..............and I don't like to be on sufference. Enfin - schwamm.'

En dan hoort Pieter de brievenbus klepperen. De krant is op de mat gevallen en meldt de aardbeving bij Padang, die een minuut heeft geduurd en vervolgens in Medan, drie minuten later 'en gezien jullie daar tusschenin liggen, zullen jullie 'm dus ook hebben meegemaakt. Ik hoop dat die eene minuut te kort is geweest om ongelukken te veroorzaaken. Maar 't is wel om je lam te schrikken [...] Ik ga er nu maar niet langer over piekeren, want dan maak ik mezelf maar beroerd en naar ik hoop voor niets.'

Toch gaat Pieter er nog even op door. In Calcutta was de nasleep van de beving niet zo erg, omdat de grond, langs de Ganges daar drassig, dus bewegelijk was. Dat zou ook bij Bangkinang kunnen gelden.

Maar om zijn gedachten dan toch te verzetten, heeft Pieter het even over Euwe en Dr. Aljechin en het wereldkampioenschap schaken. Aljechin 'die nog al een borrel lustte. Men heeft zijn naam dan ook dienovereenkomstig gewijzigd in Ale and Gin. Een jodenjongen vroeg: Is dat nou al je gijn? Inmiddels is een opgewonden politieagent er gedurende een der partijen met moeite van af gehouden proces-verbaal op te maken tegen Dr. Euwe, omdat hij de koningin van onderen had aangepakt.'****

* Over lyddiet kan ik op internet niet veel vinden. Is het dynamiet? Het wordt wel (veel) genoemd in romans en gedichten die over de Boerenoorlog gaan. Dan is er bijvoorbeeld sprake van een geel goedje. 

** Maidan, ook wel Brigade Parade Ground genoemd, is het grootste park in Azië en bestijkt 4 vierkante kilometer. Het heeft veel beeldhouwwerken en architectonische hoogstandjes, zoals het Victoria Memorial. 

*** Op 31 mei 1935 schudde de aarde in Balochistan, Brits-Indië drie minuten lang (bij een kracht van 7,7 Mw) vooral in het epicentrum Quetta. Deze dodelijkste beving van India zou zeker 35.000 mensen het leven kosten. 

**** Van 3 oktober tot 16 december 1935 werd in verschillende steden in Nederland het wereldkampioenschap schaken gehouden met uitdager Max Euwe en titelhouder Alexander Aljechin. Deze laatste werd verslagen mede door zijn iets te overschatte zelfverzekerdheid en doordat de wereld nog niet doorhad wat een geweldig schaker Euwe was.

December 1935 (5); een jankende juffrouw

'Gehaaste brieven dragen altijd den stempel van een onrustigen atmosfeer en terwijl ik hier naast m'n beschermende vuurtje zit, voel ik echt behoefte van die kalmte gebruik te maken voor een praatje aan jullie.'

Pieter heeft ondertussen de radio aan, maar het kan hem niet bekoren. Sterker nog:

'Een jankende juffrouw van de radio heb ik uitgeschakeld. We zijn te mooie en goede stem gewend, om hijgend, aamechtig en vibreerend bijna-niet-er-bij-kunnen-komend gegil in de onberekenbare stuiptrekkingen van onmelodieuse monster-moderniteiten mooi te kunnen vinden. Ik ben misschien achterlijk, maar wat is de, ik herzeg DE eisch die men aan kunst mag stellen, wil zij tenminste op de naam KUNST en niet op dien van kunstmakerij aanspraak maken? Die eisch is ONTROERING. Misschien wordt de nieuwe, de jongere mensch anders ontroerd dan de oudere - en anders is al dat idiote, stormachtige geklap bij de onmogelijke concertstukken die men dikwijls hoort, je reinste aanstellerij. Ik heb den indruk dat men niet wil dat een ander zou denken dat men achterlijk is, of iets niet begrijpt, want nauwelijks is de laatste toon van een stuk dat men herhaaldelijk zou moeten hooren om er althans een dun draadje garen aan te kunnen vastknoopen, nog aan 't vergalmen, of er barst een applaus los, waarbij je je als nuchter mensch afvraagt: hoe komt men zoo imbiciel!

Discriminatie bestaat schijnbaar niet meer. Melodie en harmonie schijnen woorden te zijn die door den modernen musicus geschrapt zijn uit zijn catechismus - wanklankig gejammer schijnt nu kunst te heeten. Ik hoor nog liever Jazz. 't Is dikwijls zoo intens jammerlijk pijnigend dat ik uit zelf-protectie de radio afzet om 'm niet in elkaar te trappen.'

En dan meent Pieter dat er vroeger nog wel eens meesterwerken op toneel en in muziek werden afgefakkeld, die later meesterwerken bleken te zijn. 

'Maar van zoo iets hoor je tegenwoordig nooit, maar dan ook NOOIT meer. Hoe bezopener, hoe idioter, hoe onmogelijker, hoe dissonanteriger en maatlozer - hoe harder deze generatie zit te klappen. Ik snap er niets van. Laten vorige generaties dan flaters hebben geslagen, die uiteindelijk toch weer terecht zijn gekomen, vraag niet hoeveel wanstaltigs ze uit de muziek hebben geweerd en hoeveel snert er door in de muzikale papiermand is terecht gekomen.'

Voor wie het weten wil: Pieter luisterde naar Ré Koster, die liederen van Debussy en Ravel zong.*

' Eenige liederen-titels; Le Tombeau de Najades; Le temps a laissié son Manteau; Le Revail de la Mariée. Erbarmelijk!

Nee, dan kan ik het verschil tusschen Musselini en de nergus nog beter apprecieeren.* De Nergus draagt een wit hemd over een zwarte kont en Musselini een zwart hemd over een witte. Da's duidelijk tenminste. Terwijl we dan toch weer zoo met een geleidelijke overgang bij Abessinië zijn beland, volgen hier nog de toepassingen der woorden NERGUS en ITALIE Niet Een Goed Uitgerust Soldaat; Ik Tart Alle Landen In Europa. Ook willen geruchten dat er 10.000 vrouwen naar Abessinië zullen worden gezonden om het Italiaanse leger staande te houden. En hiermede is de Italiaansche situatie erledigt.'

* Ré Koster (1900-1996) was een internationaal bekend mezzosopraan en later zangpedagoge met een lange en succesvolle carrière. Lees hier meer.

** Negus, is de titel die de regent Ras Tafari Makonnen (1892-1975) zichzelf gaf, in 1930 werd dat Negusa Nagast, koning der koningen. Dit was Haile Selassie (wat zoveel betekent als Heilige Drievuldigheid; wij zeiden vroeger: Hij laat zijn lat zien). Hij kondigde in de oorlog met Italië aan dat elke getrouwde krijger zijn vrouw kon meenemen en elke ongetrouwde een vrouw mocht uitkiezen (?), zodat zij voor het ernsitg ondervoedde leger konden koken, maar wat Pieter noemt betreft waarschijnlijk 'versterking' van de vijandelijke troepen.

December 1935 (4); verdikking door de Heiligen Geest

 

Het is Tweede Kerstdag en Pieter wordt er tureluurs van:

'gisteren was God, Jezus, de Heilige Geest, Jozef en Maria wat de klok sloeg.  - om nog maar te zwijgen van die herders in de velden. Wat 'n gezemel. Zelfs de V.A.R.A. had een hoorspel opgevoerd van dat kaliber. Ik werd er kriebel van. In plaats van dat er eens iemand op de radio een stuk voorleest uit Renan's Jezus, waarin hij beschrijft dat Jezus waarschijnlijk het resultaat is van een innige verbinding van Maria met een Romeinsche officier, aldaar gedetacheerd en dan de symboliek van de verlossingsidee bespreekt of zoo iets - nee.....als maar misselijk gekwezel over een voor de hand liggende onmogelijkheid, voorgesteld als een realiteit.* Van al die vrome loeders zou ik het bakkes wel eens willen zien als hun eigen dochters thuis kwamen met het verhaal dat hun verdikking door den Heiligen Geest bewerkstelligd was geworden. Nah...!'

Pieter meldt dat de radio-uitzending van Empire klonk als een klok met berichten uit alle delen van het Engelse koninkrijk en een toespraak van de koning; dat zal Albert geweest zijn. 

'Ik kan nu niet meer zeggen ONZE koning, want katy is ook al weer teruggekeerd tot de nationaliteit harer vaderen. And everything without a hitch! Marvellous.'

Aanvankelijk, toen een dergelijke uitzending 4 jaar terug voor het eerst werd gemaakt, was Pieter nog zwaar onder de indruk van de techniek en 'het imperiaal verband'.

'Maar het gaat hiermee al net als met de menschen die bij hun vrienden gingen logeeren om den nachtigaal te hooren en die den derden nacht reeds een slof in de boom gooiden omdat zij er niet van konden slapen.'

Helaas schiet het werk niet op en dus denkt Pieter de boot van de 9de te moeten missen. Dan maar weer de nodige moppen, waarvan de strekking wel hiermee kan worden getypeerd:

'Dat soort moppen schijnt bij alle vorstelijke huwelijken thuis te behooren. Van de koningin en Prins Hendrik waren er indertijd ook hele slierten, o.a. herinner ik me een heel verhaal van een aanvaring waarin de schepen resp. "Wilhelmina" en "Pr. Hendrik" heetten. Laatstgenoemd schip had natuurlijk een boegspriet.'

* Ernest Renan (1823-1892) was een Franse filosoof en schrijver die bekend is geworden om zijn invloedrijke historische werken en zijn politieke theorie. Eén van zijn beroemste werken is Het leven van Jezus (1863) waarin hij betoogt dat Jezus als een gewoon persoon moet worden onderzocht en de Bijbel als 'gewoon' historisch werk. Dit werd hem natuurlijk niet in dank afgenomen. Het werd hem verboden nog langer les te geven. 

December 1935 (3); handen als een bootwerker

'Ik heb handen als een bootwerker van het stofnesten uithalen, pakjes pakken (597) kisten inpakken en hameren. De Contact-Commissie heeft nu de nummertjes en de lijsten in handen. 't Zal mij benieuwen. Ik heb nu nog m'n aardrijkskundige afdeeling (prentbriefkaarten, foto's atlassen enz.) en m'n maconnieke bibliotheek in orde te maken en van de hand te doen. Naar meubelen die niet op de loterijlijst staan komt vanavond iemand kijken en eenige stellen tooverlantaarnplaates heb ik hier en daar aangeboden, maar heb nog geen antwoord.'

Omdat er maar een paar schepen vertrekken, wil Pieter proberen op de 9de januari af te reizen. Dat scheelt hem dan weer wat huur.

'Als 't mooi weer is, ga ik in elk geval 10 zorgelooze dagen tegemoet, want de boot doet op de weg daarheen diverse havens aan aan de noordkust van Spanje wel een stuk of vier.'

Pieter slaat de landkaart er eens op open en ziet allemaal bekende namen van Spaanse steden, die over de Douro te bezoeken zouden moeten zijn.

'Dat is trouwens m'n eenige troost bij het afscheidnemen van een boel oude, dat ik weer een boel nieuws hoop te zien.'

Er komen 's avonds mensen kijken die f 200,- voor de meubels bieden, waarvan Pieter de waarde schat op f 1500,- en dan zijn er ook nog voorwaarden, 'en dat is van alles wat je voor je opgezamelde arbeid terug krijgt.'

Het is inmiddels half twaalf, maar Pieter schrijft nog wat door. 

'(Bij het aanzetten van de radio netzooeven hoorde ik het slot van 'n zin......minister van buitenlandsche zaken afgetreden. Dat zal dus waarschijnlijk Hoare wel zijn. And rightly so. Ik moet ook eerlijk zeggen dat ik van dat volkenbondsgeknoei geen klap snap. De publieke opinie is er gelukkig in de meeste landen even verontwaardigd over - dat geeft nog een BEETJE hoop op de toekomst.)* 

Juist Katy's brief ontvangen dato gisteren. Leuk stijltje. Aan het schrift zag ik al in welke stemming ze was gaan zitten schrijven. Frits zal er meteen oude klanken en mondstanden uit herkennen: "Liefste Paätjest.......nou, dan weet je wel hoe laat 't is. Esje is in dat taaltje niet zoo ingeleefd.'

En dan nog een beetje geschiedenis, wat Frits erover geschreven heeft, weet ik niet.

'De "König" is het schip waarmee ik in begin 1903 naar de Kaap stevende. Toen we door de geweldigste storm die ik ooit meegemaakt heb, op het kleine stukje IJmuiden-Lissabon DRIE dagen te laat aankwamen, minus een schroefblad, minus koe, kippen, aardappelen en versche groenten die op het achterdek als deklast waren verladen en verder minus dekstoelen en zonder een heel glas of gaaf aardewerk hebben we de schuit herdoopt in "Krebskönig".' 

 In Indië is er kennelijk nog contact met tante Nella. Want Pieter bericht:

'Tante Nella's spelling van "week" is natuurlijk phonetisch. Als ze slap bedoelt dan had ze natuurlijk "weak" moeten schrijven. Adolf deed het vroeger toen 'ie nog schreef net andersom. Die had 't nota bene over een weakend. Toen ik nog bij Paton was, kondigde de dienst van Dirkzwager aan welke Engelsche booten er binnenkwamen. Dat ging per telefoon. Op 'n goeie dag hoor ik: "Mijnheer, de 'Sielaus' (ik schrijf dit phonetisch) is binnen." Ik laat nog eens herhalen en krijg weer ten antwoord: de 'Sielaus'. Dat dit de uitspraak zou zijn van het Engelsche 'Sealouse' mij trouwens als insect onbekend, betwijfelde ik wel een beetje. Achteraf bleek het de Zealous' (phonetisch 'Zellus') geweest te zijn.'

Dan sluit Pieter de brief af met nog even het bericht dat hij een stukje van het padvindersshirt van Frits, dat hij lang heeft bewaard, nu maar heeft weggedaan, maar het deel met de onderscheidingen stuurt hij naar Indië. 'Sic transit gloria mundi.'

Onderaan volgt nog een persoonlijk bericht aan Katy. Hoe lang zal ze nog bij Het Nieuwe Huis betrokken zijn?

 

* Sir Samuel Hoare overlegde als minster van Buitenlandse zaken begin december met zijn Franse collega Laval over de oorlog tussen Italë en Ethiopië (toen nog Abessinië). In een poging de oorlog te beëindigen opperden ze om Italië een groot deel van Ethiopië te geven. Dit plan werd aanvankelijk door de Engelse regering aanvaard, maar sneuvelde onder hevige kritiek, waarop Hoare aftrad.

De foto bovenaan dit stukje is genomen in december 1935, toen Bob 6 weken oud was.