Juli 1937 (4); hard-rood gelipt

Door diverse omstandigheid die we nog zullen lezen, heeft Pieter voor het eerst sinds 1 1/2 jaar en even tijdens de vakantie naar Engeland, een week schrijven aan de kinderen overgeslagen. Maar erg schuldig voelt hij zich er niet over, want vanuit Indië komt ook maar niks. En zo is het ook niet duidelijk of PaMA nou echt zijn afgereist of niet. Alleen Katy komt over de brug met twee briefkaarten. Ze schrijft over haar 'opredderingsbaantje' dat Pieter wel leuk vindt. 'Het is altijd prettig werk te hebben waarvan je werkelijk kunt zien dat het gedaan is.' Het is kennelijk bij Jaap van de Wal, die gelukkig in zijn voordeel veranderd is. 'Hij heeft bij mij de indruk van een opscheppertje nagelaten.' Maar bij het opruimen (als dat het werk is) zijn'de kinderen natuurlijk het onaangename en het vermoeiendste van het geval.'

Dan de redenen van het niet schrijven:

Pieter schrijft druk aan zijn boek, waarvan de inhoud nog steeds niet bekend gemaakt is en wordt. 

Inmiddels zijn er al 6 hoofdstukken af 'die 20 dichtbetikte bladzijden vullen van dit formaat [A4]. Als mijn fantasie dus 'ausreicht' tot 80 van deze vellen, dan heb ik een offreerbaar iets om een uitgever mee op z'n lijf te vallen. So pray for me!'

Ondertussen moet Pieter diverse onderwerpen, datums en gegevens checken en 'bovendien is de geest niet altijd vaardig.'

Daarnaast zou het heel wat makkelijker zijn om in het Nederlands te schrijven, 'maar het Engelsche debiet is direct zóóveel uitgebreider, dat ik me maar aan het Engelsch ben blijven vastklampen.'

'Ook verwacht men in Holland 'literatuur', die zinsgewijs om zijn vorm en inhoud door de HM. critici wordt uitgerafeld, en zulke pretensies houd ik er heelemaal niet op na. Mijn verhaal is uitsluitend berekend op het prikkelen der nieuwsgierigheid door de idiote mogelijkheden die zich kunnen voordoen en door de verscheidenheid van landen en personen en groepen die er bij betrokken worden.'

Dat is dus een reden en de andere is:

'Inmiddels ben ik ook nog ontboden geweest bij de British Stores naar aanleiding van mijn 'Flit'-aanbod. De reuk was te sterk. Of ik dat verminderen kon, dan was een bestelling waarschijnlijk. Dat gaf op kleine schaal net zooveel werk als een bestelling op grootere schaal. Ik heb nu drie proeven gemaakt, die bijna klaar zijn en waamee ik ze morgen zal gaan bezoeken. Dat was allemaal weer oponthoud voor de schrijverij, maar ik ben niet in een positie dat ik een mogelijkheid om iets te verdienen voorbij mag loopen.' 

Gonzalves is de derde reden van het oponthoud. Pieter is hem in de stad gaan opzoeken 'om eens haring of kuit te krijgen'. Dat wordt volgens G. dan aanstaande maandag. ''t Zal me benieuwen. Ik heb al vol hoop naar aardige stofjes loopen kijken voor Esje.'

Gelukkig is de laatste reden een leuke. De dochter van de heer en mevrouw Rush ('een geraamte van 23 jaar') komt over uit Engeland en haar vader wil haar graag het land laten zien; Pieter mag mee. 'Zoo zijn we verleden Zondag in hun auto Noordwaarts geweest. Ma en dochter even hard-rood gelipt, rood gewangd en rood-genageld.' Lees maar hoe de dag verliep:

* Vanuit het centrum van Viana do Castelo kan men (tegenwoordig?) met een kabeltrein de berg Monte de Santa Luzia op. Daar staat de katholieke kerk Santuário de Sagarado Coraçaõ de Jesus (ook wel Santuário de Santa Luzia genoemd). Deze kerk werd tussen 1904 en 1959 gebouwd en is gewijd aan het heilg hart van Jezus. 

 

Juli 1937 (3); die Anglikaansche bevlieging

Zo te lezen hebben Essiefissie hun (schoon)vader nog niets verteld over de aankomende gezinsuitbreiding. De foto hierbij is van Bobbie.

Bijna een maand na de langste dag 'zien we de mijlpaaltjes naderen die ons naar het einde des jaars voeren. 2 Aug. Tante Mientje; 9 Aug. Katy; October en November krijgt Sumatra 'n flinke buurt, daarna St. Nicolaas en Kertmis en 37 behoort tot de Tijden. Vergeten jullie OOk Koo niet op 22 Dec.!'

Of wordt met de 'flinke buurt' ook een nieuwe baby bedoeld?

Ondertussen gebeurt er voor Pieter in Porto maar bar weinig, zeker deze week. Hij krijgt geen krant, geen brief uit Indië en ook geen geld van Gonzalves (!). Gelukkig wel een brief van Katy, om onverklaarbare reden geheel in het Engels. 

'Hoe kom je zoo aan die Anglikaansche bevlieging, Katy? Practice?' Ondertussen heeft ze als postadres nog steeds Doorn en blijft Jaap v.d. Wal maar terugkeren in het schrijven en nu ook:

''t Zal mij benieuwen of Zijne Exellentie Van Broekhuyzen iets voor je doen kan. Leuk dat hij mijn naam nog wist na al die jaren.'*

Vanuit Porto dus verder weinig nieuws. Over nieuwe onderhandelingen voor de afname van flit zijn de kansen 50-50.

'Ik zou evtl 200 Liter per week moeten leveren. Dat zou mijn productiecapaciteit op z'n hoogst aanslaan en zou ik er drie maal per nacht uit moeten om de boel bij te houden. Dat zou ik natuurlijk dolgraag doen, dat snappen jullie, maar het zal wel weer zijn too good to be true. Met mij is alles gewoonlijk too true to be good.'

Gonzalves komt niet over de brug en bij de Co-operative Stores willen ze alleen kleine blikken afnemen. Maar die moet Pieter dan per 2000 tegelijk inkopen om uit de kosten te komen en dat is een beetje teveel van het goede. 

'Ik ben er eenige dagen van in conceptie geweest, heb het van alle kanten in m'n hersens rondgedraaid en gisteren heb ik al mijn moed bijelkaar geraapt en heb de eerste bladzijde in de machine gezet.'

Waar schrijft Pieter over? Hij heeft al mijmerend over schrijfstof een nieuw idee gekregen ' dat me allemachtig lollig leek en waarbij toch een boel ernstige zaken een beurt konden krijgen.'

Hij heeft er al zijn moed voor nodig, want...het wordt een boek!

'Aan een boek heb ik pas één poging gewaagd die jullie je misschien nog herinneren. Dat was op het Haringvliet. Gossiemijne wat heb ik daar aan zitten tikken, tot midden in den nacht. En toen de teleurstelling toen het van de toenmalige Eerste Minister van Engeland, MacDonald, terug kwam, met een paar regeltjes van den secretaris dat Z. Ex. geen tijd had om het te overwegen. Daar zat wel heel wat naspeurwerk in om mijn cijfers goed te krijgen. Ik kan nu, na al die jaren ook best zien waaraan het mank gaat. It was too matter of fact. Much too dry.'

Het nieuwe plan of verhaal 'staat me nog meer fantasie toe dan met een film is te bereiken. Het wordt een ingespannen werk van maanden en kan natuurlijk, bij gebrek aan goede stijl, altijd nog in de prullemand terechtkomen. Het idee is ontegenzeglijk goed.' Zegt Pieter zelf, dus vertrouwen heeft hij er kennelijk wel in. 

'De mogelijkheid dat ik aan zoo'n groot werk begin en dat het later blijkt heelemaal voor niets te zijn geweest is the only disheartening thing about it.'

We kennen de beste man inmiddels wel. Het patroon herhaalt zich (keer op keer). Een plan, en actie, geen kwestie van vraag en voor de kinderen nog geen concrete informatie - want als het niks wordt 'omdat je in je enthousiasme over het idee er allicht over praten zou, al was het alleen maar om je eigen fantasie over het onderwerp den vrijen loop te laten - en overal zijn kapers op de kust.' 

Bescheiden schrijft Pieter dat hij zich nog niet durft voor te stellen dat het een wereldhit wordt en er sprake zal zijn van filmrechten en verschillende vertalingen; hij schrijft in het Engels, want 'daar heb ik tenminste een markt.' Het geheel trekt 'm 'magnetisch' aan. Hij wil proberen per dag 6 bladzijden te tikken om in 2 maanden op 350 pagina's uit te komen. Maar het is wel even lastig dat het Engels nog niet vanzelf komt en 'ik zit er te lang bij te denken tegenwoordig om voldoende variatie in mijn woorden te krijgen. Ik kan echt merken dat ik dat in jaren niet gedaan heb.'

Zonder post uit Indië zit vader zo vol vragen. Zijn Essiefissie nog dik met de familie De Jong, hoe gaat het met de Engelse les, en met de mode aldaar? 

'Doen jullie daar ook aan die bezopen hoedjes met matrozenlintjes? Je ziet hier de koddigste portretten. Zware dikke matrones van 50 en ouder loopen hier met van die allerkinderachtigste hoedjes op hun klapbes. Je moet het zien om het te gelooven. Ook dragen ze hier weer van die rondgeknipte manteltjes (billentikkertjes) zooals in de dagen van mijn prille jeugd.

Je lacht je van binnen naar om volgzaamheid van vischvrouw en kolensjouwster. Direct toen de mode een kortere rok voorschreef zag je de lellebellen waarin die schepsels loopen, ook een paar duim korter worden. Het is in elk geval een veel vlugger gezicht dan zoo'n lange nauwe broekspijp om twee beenen.'  

Voor het eerst dat Pieter in Porto is, komt er een Italiaans stoomschip de haven binnen. Aan de grote rondom opgeschilderde Italiaanse vlag kan worden opgemaakt dat het uit een oorlogszone komt. 

Dat is het weer voor deze week.

* (Z.E.) H.D Van Broekhuizen was gezant van de Unie van Zuid-Afrikain Nederland (van 1933-1940). Ik neem aan dat Pieter deze man hier bedoelt. In 1937 hield hij een tafelreden over de taal- en cultuurstrijd in zijn land bij de Maatschappij der Neerlandsche Letterkunde.

Juli 1937 (2); van die lekker bros gebakken kroepoek

Omdat Pieter zich heeft gestort op het schrijven van artikelen, in ieder geval, de N.R.C. probeert hij mogelijk zijn pen met maar weer eens een poëtische aanhef.

''t Is rumoerig. In de vier bomen voor mijn huis wonen 27.000.000 musschen, die ieder minstens tweelingen aan 't grootbrengen zijn. Die 54 millioen jongen zitten onophoudelijk om eten te blèren, terwijl een paar snerthonden hevig aan 't keffen zijn, trams en auto's voorbij toeteren en vlak bij een boot met oud roest wordt geladen. Tusschen dat alles door hoor je in de verte een harmonica weenen en 'n radio schetteren, vermengd met kidergejoel en het geroep van straatventers.'

Het is de opmaat van een verslag van de politieke situatie, na een opmerking dat vandaag de dag is dat Pieter voor zijn hele partij flit betaald zou worden. Maar het verlossende telefoontje van Nascimento blijft nog uit. Gonzalves probeert de betaling te regelen via zijn nieuw aangevraagde hypotheek en dat zou wel eens een probleem kunnen worden.

'Voor iedere 100 Escudos die de vent me niét betaald [sic] sla ik hem 'n blauw ook of 'n tand er uit. Ik zal nog even geduld oefenen.'

Maar goed, de situatie.*

Van de Europese situatie, wordt er nu ingezoomd op veel persoonlijker nieuws, waar ik het fijne niet van weet, al zijn we de muzikale Hutschenruijter eerder tegengekomen. 

'Na dit droge verslag over den politieken toestand van Portugal ga ik over tot het bedanken van Katy voor alweer een 'roote brief' en met diverse nieuwtjes. Waarom gaan de Hutschenruyters daar weg, Katy? Ze hadden daar toch vrij wonen in dat Park van Van Ommeren! Wat 'n lamstraal die oudste jongen van hun. Nee, van die begrafenisspaarduitjes zien ze nooit 'n cent terug; daar kan je donder op zeggen. Dat slappe ongeluk loopt nog met f 7,50 van mij ook in z'n zak. 'k Wou dat ik ze had - bijna 100 Esc.! En wat 'n triest geval met die Netty Alsbach.** Weet je wel dat vonden we indertijd nog wel 'n aardig meisje voor Frits. Nou, ventje, ik ben blij dat je 't in 't Haagje bent gaan zoeken. Trouwnes [sic] het spreekwoord zegt ook: wat je ver haalt is lekker.'

Dan is er nog een hele woordenwisseling tussen vader en dochter over het Vredespaleis dat Katy kennelijk heeft bezocht of gewoon ter sprake brengt, omdat het dit jaar 30 jaar oud is. 

'Ja, die Japansche zaal, met die prachtige wandbekleeding en die schitterende vazen is ook het best in mijn herinnering bewaard gebleven als gave eenheid.*** - Bij die Indische maaltijd met kroepoek had ik wel mee willen doen. Van die lekkere bros gebakken kroepoek kan ik kilogrammen verslinden.'

Referenend aan de bioloog waar Pieter in zijn vorige brief over schreef, vermeldt hij nu:

'En wat leuk dat je nog bij die oude mevrouw Hubrecht bent geweest. Zoo, ik wist niet dat hij in Afrika op aardvarkens uit was. Hij was in de eerste plaats embryoloog. Ik herinner mij wel dat hij foeti van drachtige leeuwinnen verzamelde en heb hem nog een introductie meegegeven naar de Administrateur van Transvaal om te zien wat het Kruger Reservaat kon opleveren.'

Het is gemakkelijk niet te hoeven antwoorden als er ook geen brieven arriveren (uit Manindjau), 'maar mijn verlangen iets te hooren is toch altijd nog grooter dan mijn gemakzucht. Ondertussen is het wachten op kieken en dagboeken en zijn, tussen al het geharrewar in de wereld de enige lichtpunten 'de tocht van de Russen over de Noordpool naar Ver. Staten, het het poolonderzoek ter plaatse en de wereldtentoonstelling te Parijs, waar ze de Blum-metjes ook niet lang buiten hebben gezet.'****

Tenslotte wat couleur locale. 

* Lees hier meer over de toch wel bijzondere Salazar.

** Het zou kunnen dat deze Netty Alsbach familie is van Johann Adam Alsbach, die een muziekuitgeverij had en onder andere liederenboeken uitgaf. Misschien was Sophie wel een (goede) klant, zeker als je je bedenkt dat deze Alsbach zich toelegde op het uitgeven van Nederlandse composities, Sophie in Zuid-Afrika veel Hollandse liederen heeft gezongen en zich met de organisatie van zangwedstrijden ook inzette voor de bevordering van de Nederlandse taal (in Zuid-Afrika). Voor zover ik kan achterhalen kreeg Johann echter twee zoons en geen dochter. Maar zijn brier, Georg Heinrich Alsbach, ook uit Rotterdam, kreeg in 1906 echter een dochter Jeanette! Zij zou in 1988 overlijden.

*** Voor een blik op de Japanse zaal, kun je hier een filmpje kijken.

**** Léon Blum gaf grote (avandgardistische) opdrachten voor de tentoonstelling (aan het echtpaar Delaunay), maar waar Pieter met zijn woordspeling op doelt, weet ik niet. 

En het spannende verhaal van het eerste drijvende poolstation de Noordpool 1, lees je hier. 

Juli 1937 (1); ik ben reeds aan 't rubbernekken

De Haagsche Post, Groene Amsterdammer, de Punch en Tit-Bits, een aflevering van Leven en een paar Happy's vergezellen een brief van Katy. Daar wordt Pieter begin deze maand heel blij van. 

Voor de geïnteresseerden onderaan deze tekst iets over de 'High' en 'Low' church, waar Katy haar vader naar vraagt.  

'Ook vroeg je een poosje geleden naar het woord "tether". Dat is het touw waar men een grazend dier aan vast maakt. Heeft zoo'n beest het kringetje om de paal waar hij aan vast zit afgegraasd, dan is dat beest 'at the end of his tether'. Het woord wordt dan ook uitsluitend in 't enkelvoud gebruikt.

Salamandriens, wat ben je aan 't rondtrekken, Katy en wat zie je weer 'n boel menschen van den ouden tijd. Enorm. Jammer dat al die moeite eventueel nog uit moet draaien op Jaap v.d. Wal. 'n Raar snijboontje is dat ventje. Ik herinner me, als ik het wel heb,nog een dispuut in de Padvinderij, waarbij hij zich voor de componist of dichter van een muziekstukje had uitgegeven, terwijl Frits het later in 't Engelsch tegen kwam.'

Ondertussen werk Pieter aan zijn schrijverij voor de N.R.C. aangemoedigd door zijn dochter die meent dat hij goed genoeg is om gepubliceerd te worden. 

'Zoo, was die Prof. Hubrecht 'n neef van To Hubrecht.* 'n Verbazend knap bioloog was dat. Al op leeftijd en stijf van de rheumatiek heb ik hem een lezing hooren geven voor de University in heel knap Engelsch, om je hoed voor af te nemen. Ja, ik heb hun toen ook de sterrenwacht in Johannesburg laten zien, want Government Astronomer was een goede kennis van me. Resuachtig interessant. Ik gaf 2 dubbeltjes als ik eens door die nieuwe kijker in Amerika mocht kijken, die heeft VIJF METER middellijn! Om te duizelen.'

En hoe is het dan met I.R.A en I.R.B?

''De 'Flit' en de 'Advocaat' zal ik niet laten loopen, maar aan de laatste mankeers nog wat en de eerste is nog niet verkocht. IK heb mij dus voorgenomen om iederen dag het aanschijn te geven aan een paar bladzijden schrifts, zoodat ik 'n artikel of 3 per maand moet klaar krijgen. Het lamme is daarbij natuurlijk dat je nooit van te voren weet of je werk aangenomen wordt of niet. Are we downhearted? Noooooooooo!' Pieter heeft commentaar op Frits die kritiek heeft op de kritiek op de film over Rembrandt. Vader is het met zijn zoon eens.

'Zeer terecht zeg je: als men van Holland maar 'n beetje beter idee krijgt. En dat doet men. De interieurs waren rijk of knap of reeël en laten ze 'n beetje naar een oude Engelsche stijl hebben overgeheld.....Rembrandt's verval en de redenen waarom worden er zéér goed in uitgebeeld.'

Dan is er nog nieuws van het koningshuis, dat via de radion ook direct Nederlands-Indië heeft bereikt.

'De 'blijde boodschap' van de prinses vond ik verbazend kiesch en uiterst fijntjes en hartelijk aan het geheele volk overgebracht. '

Dan nog een enkele opmerking over post uit Manindjau:

'Ja, jongen, de beroemde vriend "met koel gebiedend oog"....blijf 'm te vriend houden, je merkt hoe goed het je reputatie doet. Ik ben toch blij zoo af en toe te bespeuren dat allerlei onderwerpen die ik zoo buiten jullie huiswerk om met jullie behandelde niet in dorre aarde zijn gevallen.

Esje heeft er zich deze keer maar mer 'n héél klein beetje afgemaakt, maal al was er weinig nieuws, het was goéd nieuws, n.l. dat we eerstdaags eenige kieken van de nieuwe Brownie mogen verwachten.' **

* Pieter doelt hier vast op Ambrosius Arnold Willem Hubrecht (1853-1915). Lees hier meer over deze bioloog die een conrrespondentie met Darwin onderhield. 

** De Kodak Brownie camera bestond ook in een opklapbare versie, de Six-20 Folding Camera. 

Juni 1937 (4); knuffelieniens

'Als ridder van het penseel zal Frits tegenwoordig ook wel geel en blauw tot groen aanmengen.' Dat schrijft Pieter naar aanleidng van een bezoek aan de familie Rush die in het centrum van Porto wonen. Bij aankomst daar loopt Pieter nog wat rond om de zon onder te zien gaan in de rivier. 

'Het licht van de zon is dan al zóó zwak dat 't geen schaduwen meer afwerpt en dat je ook in de zon kunt kijken. Het leuke gevolg is dat zoodra de zon weg is en het roode beeld er van nog op je netvlies verwijlt, het net is alsof je vlak daarna een groene vlam aan de horizon ziet. Dit is natuurlijk een gevolg van de lucht.'

PaMa zijn intussen vertrokken. Pieter neemt aan dat het stil is in huis en dat de jongens hun speelkameraden wel zullen missen. De foto hierbij van die jongens met een speelkameraad is dus van voor deze datum.

Toch komt er deze week geen brief uit Manindjau, maar wel zijn er berichten van Katy en uit Bussum (met kranten). 

'De tegenwoordige wereldtoestand is om te huilen. Onbegrijpelijk dat het menschendom 1914-1918 niets heeft geleerd. Maar dan ook straal nix! En dat alles door slechts 'n paar onruststokers die de boel telkens weer op stelten zetten: Japansche expansiezucht, Italiaansche ijdelheid en Duitsche protzerigheid. Goddank dat Engeland er nog zooveel mogelijk de balans in houdt, anders was dat vulkaantje hier bij mij in de buurt reeds lang tot een Europeesche cotastrofe uitgebarsten.

Hier is alles, voor zoover ik het beoordeelen kan, rustig. Ik sprak bij Rush nog een paar Engelschen, maar als je dan zoo enkele staaltjes hoort van arbeidsvrede in een corporatieve staat, dan is die vrede toch wel wat duur gekocht. Je mag b.v. geen werklieden ontslaan. In een wijnexportzaak, die met een flink aantal kuipers werkt, waren er twee die voortdurend bezopen waren. De firma mocht ze niet ontslaan, dus stuurde ze een maand de straat op. Maar ook dat mocht niet. Hoogstens 8 dagen. Ja maar vroeg ik, gestel nu eens dat je zaken achteruit gaan en je geen werk meer hebt voor al die menschen, wat dan? Dan mag je het werk verdeelen en ze in groepen uit wandelen sturen, maar je werklui BLIJVEN in je dienst. Nu is dit laatste wel een goede maatregel om ál te groote werkloosheid tegen te gaan, maar dat je een stel bezopen lui ook in dienst moet houden is darned hard lines on the werkgever. Een andere zaak kreeg pl. m. £300,- boete omdat zij menschen die nieuw waren en het vak nog niet kenden niet direct in de volle loonklasse had ingedeeld. Als je al die verschillende regeer-experimenten zoo nagaat dan lijkt het me bijna hopeloos om een gulden middenweg te vinden. Theorie en praktijk geven elk steeds andere uitkomsten dan de berekening.'

En wat Pieters eigen bedrijvigheden betreft, gaat het ook niet bijster. Er is nog een blik verkocht, maar geld heeft hij er nog niet voor gekregen. 

De Co-operative Stores heeft het verzoek van Pieter afgewezen, omdat de advocaat te duur en 'niet naar de hier regeerende smaak' was. Een fles port is al voor de helft van de prijs te verkrijgen. Einde verhaal. 

En met nog wat meer kleine teleurstellelingen op dit gebied, denkt de arme man dat hij zich maar aan het schrijven moet zetten. 

'Jullie zullen het misschien vreemd vinden, maar dát vind ik nu juist het moeilijkste - en dat is het trouwens ook. Om telkens en telkens weer nieuwe onderwerpen en ideeën te zoeken en te vinden en die in een leesbaar gewaad te steken is werk waarvoor je getraind meot zijn en héél goed onderlegd. Maar ik ben er nu ernstig aan begonnen en zal jullie na verloop van tijd de resultaten medeelen.

Katy had gezellig nieuws. De ontmoeting met het tweetal van den Raad van Indië en al de 'oude koeden' die uit de sloot werden getrokken, zooals het taaltje van Han en Frits enz. Maar het allerfijnste lezen was toch maar de mededeeling dat Frits zoo goed aangeschreven staat. Dat was als een gebakken bokking of een gerookte paling bij m'n boterham, als 'n diner van nieuwe aardappeltjes en bloemkool met saucijsjes, als oesters met 'n fleschje van de Weduwe!* Was ik dáár even mee in m'n sas! Jongen, Frits, dat is zoo'n fijn gehoor en hoé fijn zal je later pas kunnen beoordeelen wanneer je zulke berichten over je eigen jongens hoort. Dus bij alle teneslagen toch één ding dat me verbazend goed heeft gedaan.'

Katy heeft kennelijk weer gesolliciteerd in Ierland, maar daar was men al weer gauw 'voorzien'. Nu solliciteert ze in Naarden. Op welke betrekking is niet duidelijk. 

De brief blijft verder kort. Pieter heeft geen puf meer. 'Het wil niet. Ik ben droog. Zeker omdat ik al eenige dagen zit te piekeren en notities te maken voor m'n N.R.C. artikel.'

Maar na 'HZSt, een iegelijk naar zijnen aard, knuffelieniens den ukken en hoopies liefs' neemt Pieter de pen ter hand, om nog iets specifiek aan Katy te schrijven.

'Lieve Teetjest, ik was erg blij met je 'roote brieft'. Dat Jaap v.d. Wal geval doe je dus blijkbaar niet. Dat je niet weet wat K gaat doen is natuurlijk onzin. Wish I could forget her, but I can't. Haar laatste briefje was zóó bits, dat ik geen brieven meer sturen kan. Ze had wel wat beters te doen dan mijn geschrijf te lezen. Ik heb daarop héél kort en heel beleefd geantwoord. Maar 't verpest wat ik nog aan bestaan heb. Verdomd jammer dat ik verleden jaar naar Engeland ben gekomen. En zoo heeft ieder behalve allerlei kleine kruisjes nog z'n groote Kruis te dragen. Ik hoop dat je jouw werkeloosheidskruis gauw kwijt zult zijn. Dag liefs! 27! De Paätjest'

Het lijkt er sterk op dat Koekie volledig heeft willen breken met Pieter. Dat doet zij in het jaar dat zij hertrouwt met de tandarts Albert Jappe Alberts; daar zou verband met elkaar kunnen houden.

* Weduwe Joustra was/is een beerenburg merk.

Juni 1937 (3 bis); gedrapeerd in crêpe-de-goede-bedoelingen

Wat de situatie op zakengebied betreft, verwacht Pieter snel nieuws over Flit en heeft hij inmiddels 3 flessen advocaat verkocht. 

'Over de eerste schreef ik reeds. De tweede verkocht ik aan de manager van Philips waar ik op afgestapt was en de derde aan een van de mannetjes die ik uit de krant had aangeschreven. Die kwam maandag opdagen. 'n Man-meheer die het artikel wel eens wou probeeren. Ik gaf hem nog een klein monsterfleschje vol mee, 'n hoop lofzangen over advocaat en 'n exemplaar of 4 getikte gebruiksaanwijzingen. Maar hard loopen doet het zeker niet, want hij is nog niet terug geweest. Vanmorgen kwam no.3 van de aangeschrevenen opdagen. Dat was de eerst m'neer. Reeds iemand op leeftijd. Gepraat, geproefd, gelezen, enz. en hij wou er nog even over denken. De Co-operative Stores die ik vorige week plat heb geloopen, zal ik nu eenige dagen rust geven en er tegen het einde van de week eens heengaan. Dus alles bij elkaar eigenlijk niet wat je noemt 'something to write home about'.'

Ondertussen heeft Pieter zich op een paar onregelmatige werkwoorden gestort, waarvan hij niet alles tot zich zal nemen.

'De tweede persoon schrijf ik ooit voor mezelf op omdat je toch iedereen steeds in den derden persoon aanspreekt. De tweede gebruikt men alleen binnenshuis, tegen bedelaars en tegen kinderen. Gedurende al den tijd dat ik met zakelijke pogingen aan het werk ben geweest is het Portugeesch geheel op den achtergrond geraakt en schaam ik me heusch dat ik er nog niet meer van terecht breng. Iemand op 'n manier aan z'n verstand brengen waar ik het over heb gaat wel, maar het verstaan is nog maar erg belabberd. Het is nog steeds 1/2 verstaan en 1/2 raden en snappen.'

's Morgens moet Pieter bij het wakker worden hard nadenken welke dag het vandaag is. Alle dagen lijken zo'n beetje op elkaar, dus het kost even tijd. Dan bedenkt hij zich dat het donderdag is en dat dat vaak een geluksdag voor hem is, ook volgens de astrologie. Dus stapt 'ie snel uit bed en staat hij om 7 uur reeds theewater te koken. 

'En zie, om 10 uur werd er geklopt, terwijl de basstem van de postbode riep: Correios! Brief uit Manindjau van 1/6 met weer een postzegel van 40 ct die ik nog niet had. Thanks very much onder het motto van Droste: "Altijd welkom!"

Dus gaat Pieter aan de slag om commentaar op het geschrevene te geven. 

'En van Esje óók 2 blz. Gezellig! Afscheidsfuiven van de 'Baas', tripjens naar Fort de Kock, enz. De Duitsche versregel: O lieb' so lang du lieben kannst, zou ik voor jullie kunnen omzetten in: 'Geniet zoo lang je genieten kunt! - je weet nooit precies wanneer of het afgeloppen is met de genietingen. Alweer: CARPE DIEM! - Het bezoek van PaMA is 'n betrekkelijk korte vreugde geweest; 5 maanden voor zoo'n lange en kostbare reis. En nu schijf je dat Pa het best vindt maar Ma er tegen opziet, terwijl ik juist dacht dat Ma de rustelooze geest was. - Ja, kijk eens lieve kind, in 'goede bedoelingen' kun je je niet kleeden. Stel je voor dat je de galerij instapte gekleed in je trouwring en gedrapeerd in crêpe-de-goede-bedoelingen! Daar zou Frits, én terecht, bezwaar tegen hebben. Je lappie stof komt dus in elk geval. - Ja, hoor, dat Londensche adres van Miss Benson mogen jullie vooral niet verliezen, daar zullen jullie nog plezier van beleven.  - Ik heb moeten lachen om het 'hoooopelooze' geval (dat toch juist zoo vól 'hoopies' is) om Bobbie zindelijk te krijgen. Ja dat is geen prettig train-werk, maar evenals bij het praten leeren zal tijd en geduld de oplossing brengen.'

'Van Katy heb ik deze week nog niets gehoord. Ja, als je eenmaal in de rij van de dakloozen terecht bent gekomen dan ben je er nog niet zoo gauw weer uit. Ik ben heel erg benieuwd. En dat rondtrekken om te solliciteeren en de schrijverij - 't kost allemaal geld, dat je juist dán het slechtst kan missen.

Zoo, nu schrijf ik niks meer tot Zaterdag.'

Juni 1937 (3); het gezwam des bisschops

Het is nu echt warm in Porto. Er is geen zuchtje wind en de zon staat tot 9 uur 's avonds het huis te blakeren en in het slaapkamertje 'dat p.l.m. 5 c~M hoger is dan de deurpost' is het 'smeltovenachtig'. Het doet Pieter snakken naar 'a Dutch wife', terwijl hij zich bedenkt dat liefde en haat dicht bij elkaar liggen. Dit naar aanleiding van een artikel over de Engelse visie op de hertog van Windsor. 

'Zoo hard als ze eerst met Prince Charming wegliepen, zoo hard wordt ie nu beklad. De oude historie: Hossana en Kruis hem! - In de verhouding tusschen het Nederlandsche en het Engelsche volk is het proces net andersom geweest. Zoo hard als ze nu met elkaar wegloopen, zoo hard hadden ze vroeger de P. aan elkaar.'

Al vindt Pieter wel dat te koud erger is dan te warm, want bij kou moet je warmte aanschaffen, 'onbehaaglijk kan het zijn. Voor mijn part zie ik Indië nooit terug.....alhoewel, als je ooit van een voor mij geschikt baantje mocht hooren, Frits, dan zit ik op de allereerste boot evenaarwaarts.'

Ondanks de hitte gaat Pieter wel naar een kerkdienst bij de English Parish met 'het ritueel van het prayer book van de High Church'. 

'De gewone parson deed z'n gewone plichten, maar had voor de preek een 'Bisschop' het woord gegeven. De bisschop van Lebombo nota bene. Dat ligt ergens in de buurt van Tangkanyika, een der groote meren in Centraal Afrika. Zoo'n zendeling-bisschop is toch maar 'n opgekomen zendeling. Zoo'n man is toch niet wat je noemt: Het is niet JE. Zooals Edgar Wallace ergens zegt; He isn't quite.....Het is 'n parvenue-geestelijke. De man bezat ook geen greintje welsprekendheid en 't onderwerp was zoo droog als de spreekwoordelijke gort.

'n Paar dames die later voor me uitliepen vonden het doodgewoon 'Wonderfull', maar als jezelf het effect van de christelijke zegeningen op de zwarten hebt meegemaakt, dan neem je die verhalen niet alleen 'cum grano salis', maar je weet precies wat ze waard zijn.'

Maar niet alles loopt op rolletjes. Er wordt tijdens de dienst gecollecteerd. 'Al galmende zag ik het gevaar dichterbij komen en gelukkig nog net één bank voor me bemerk ik dat ik niet in een Calvinistisch kerkgebouw ben, want........er werd niet gecollecteerd met de gebruikelijke zwarte zak aan 'n hengelstok, versierd met een lief pluimpje onderaan. HET WAS EEN OOOOOPEN COLLECTESCHAAL. Ik had nog net tijd om gauw m'n escudo weg te moffelen en uit m'n andere vestzakje 'n 5-Escudostuk te voorschijn te brengen. Er lagen wel verschillende 10-Escudostukken op de schaal, maar ik sloeg met m'n vijfje toch geen figuur. 't Was weliswaar meer dan dubbel en dwars genoeg voor het gezwam des bisschops, maar meer dan eens per maand kan ik me de luxe van de High Church toch zeker niet veroorlooven.'

Het bericht dat er een luchtpostverbinding tussen Nederland en Nederlands-Indië komt zonder portverhoging doet Pieter mijmeren, want het is een interessant genoeg bericht, maar in Portugal heeft hij er niks aan. Laat hij nu een artikel lezen over Hellevoetsluis dat door verplaatsing van de marinewerf erg achteruit is gegaan. 

'Hoopies huizen zijn daar eenvoudig dichtgetimmerd. Dus, zoo dacht ik, dáár zal je zeker heel erg goedkoop kunnen wonen....en dan maar weer eens probeeren of ik met mijn pen wat kan verdienen.'

Aan welke pen Pieter denkt, blijkt uit het volgende:

Vervolgens:

'Nou, voor die zware dogmatische kost van de Heidelbergsche Catechismus heb je als 12-jarige nog veel méér fantasie noodig dan waarover een volwassen kunstenaar beschikt. Kun je nagaan: - 'Hoeveel stukken zijn U noodig te weten opdat gij beide welgetroost leven en zalig sterven moogt?' Nou vraag ik je, wat 'n kind dáárvan snapt. Ik ben er zelfs vandaag verder af dan ooit. En dat was nog maar 't begin. Veel meer heb ik er ook trouwens niet van onthouden, hoewel als dat lamme boekje, in oud Duitsche letters nog wel, me weer onder de oogen kwam, er weer heel wat herinneringenskanalen ontsloten zouden worden.'

Juni 1937 (2); 'n sloome duikelaar

Vreemd genoeg staat er bovenaan deze brief van medio juni, met de hand geschreven: 'Laatste copie aan Koekie'. En dat met een dubbele onderstreping die er wel heel ferm uitziet. Ik heb geen idee wat dit betekent. De brief begint als volgt:

''The time has come', the Walrus sais,

To talk of many things:

Of shoes and ships and sealing-wax,

And cabbages and kings.'*

Want het is alweer Zaterdag. Wat schoenen betreft zou ik kunnen vertellen dat ik voor het eerst sedert mijn komst in dit land een paar schoenen heb laten verhallevezolen. Maar dat hangt er dan ook meteen geweldig in. 15 Esc. Van sealing-wax weet ik verder niets dan dat ik er mijn flesschen advocaat mee dicht maak; schepen die naar het Noorden varen en hier iederen dag voorbij komen geven me home-wee voor cabbages is het nu geen tijd en koningen zijn ook uit den tijd.

Door de post ben ik deze week ook niet rijkelijk bedeeld. Van Manindjau: nul, 'k onthou 'n bokkie; van Bussum hetzelfde met nog meer bokkies; van Rotterdam dito, zoodat ik al een heele kudde heb. Gelukkig van Katy een briefkaart, meldende dat zij in Rotterdam zit en solliciteert naar een baan bij de Rijkskweekschool voor Vroedvrouwen, als huismeesteres en tevens adj.-directrice.** Is het voor dat baantje geen bezwaar dat je nog nooit 'gevroed' hebt? Mij dunkt dat ze daarvoor wel iemand uit dat corps zelf zullen aanstellen.'

Ook bij Pieter zit er geen schot in de zaken. 

'Eenige bezoeken van de British Co-operative Stores leidden nog steeds niet tot een antwoord en toen ik er gisteren weer was, had de manager een zoo hoogloopende woordenwisseling met iemand van zijn personeel dat het tijdstip me zeer ongeschikt voorkwam om met den man te praten. Z'n stem sloeg over van de zenuwen.' 

En er is weer een plannetje in de mans hoofd opgekomen, dat hij ook direct uitvoert. 

'Ook met I.R.A. nog geen vorderingen. Terwijl men in Holland over een hittegolf klaagt weten we hier nauwelijks dat het zomer is. Het is niet koud, maar daar is ook alles mee gezegd. Best een aangenaam weer maar geen weer waardoor je 'flit' verkoopt.

En dan hebben we N.B. over 12 dagen alweer de langste dag gehad. Het is onbegrijpelijk hoe die tijd nog vliegt. Wel heb je ál je aangeboren plus nog een beetje kunstmatig er bij gefabriceerde optimisme noodig om voortdurend tegen zoo'n aanhoudende stroom van teleurstellingen op te blijven zwemmen. 

In den Bijbel staat 'De haren Uwe hoofds zijn alle geteld'. Maar de leerling-engel-aspirant-adjunct-commies die met dat onderdeel der aardsche boekhouding is belast, heeft wat mij betreft steeds minder te tellen. Dit is onder de omstandigheden wel niet te verwonderen, maar ik moet toch eens 'n ernstige poging aanwenden om dat verlies tegen te gaan.'

Wat ook al niet vrolijk maakt is dat een 'digestie visite' aan het echtpaar Rush niet doorgaat, of zoals staat geschreven: 'ze waren gelukkig niet thuis'. Vervolguitnodigingen verwacht Pieter niet; hij speelt niet goed bridge, terwijl dat nu juist de hobby van de heer R. is. 

Omdat het raar weer was, had Pieter zijn parpaplu meegenomen en een regenjas aangetrokken, maar op weg naar huis was het intussen zo stralend geworden dat hij een raar figuur sloeg. 

En dan zijn de sinaasappels (een echt winterfruit natuurlijk) inmiddels zo duur dat de beste man er al in geen twee maanden een gegeten heeft.

'Ik voel me een beetje minder lekker op het oogenblik, misschien dat ook daardoor de schrijflust ontbreekt - in elk geval blijft het deze week bij deze twee velletjes.'

De brief wordt afgesloten na een mededeling dat Nascimento Gonzalves achter diens broek zit en dan tot slot.

'Nu, dag kinderkens! Misschien is er de volgende week iets meer te vertellen. Hoopjens lievighedens, knuffelen den ukken, en groeten aan PaMa als die er nog zijn.'

Dat betekent dat deze ouders van Els mogelijk al na krap 5 maanden hun koffers weer pakken, terwijl er aanvankelijk sprake was van permanente vestiging en vervolgens in ieder geval een jaar.

* Dit is een gedicht in Alice in Wonderland van Lewis Caroll dat nog twee regels kent:

'and why the sea is boiling hot

and whether pigs have wings.

Lees hier meer.

** De rijkskweekschool bevond zich in een statig gebouw aan de Henegauwerlaan (70) in Rotterdam. Het geheel had een hoefijzervorm met de ingang op de binnenplaats. 

Juni 1937 (1 bis); dit remplaçant gezelschap

We weten zo langzamerhand natuurlijk wel dat Pieter het niet breed heeft en ook dat hij eenzaam is. Uit deze brief van begin juni blijkt dat ook wel weer. Gelukkig heeft hij een nieuwe wasvrouw annex werkster; het is de arme zuster van de slagersdienstbode die de vorige dame, die Pieter in de steek heeft gelaten, moet vervangen. Er is haast geboden, want het zomerondergoed is bijna op. De nieuwe hulp is een aanwinst, niet alleen brengt ze de was kraakhelder, 'zonder gore randjes zooals ik dat van de andere gewend was' naar boven, ze is ook nog eens geodkoper dan de vorige.  Morgen komt ze schrobben, want dat is alweer 4 weken niet gebeurd.

Ondertussen zijn er weer kranten binnen met, heel fijn een kruiswoordraadsel in de NRC.

'Weten jullie wat 'n kruiswoordpuzzle is? Nee, daar weten jullie gelukkig geen bliksem van. Dat is gezelschap! Dat is iets waar je mee praat en van gedachten wisselt. Als 't erg moeilijk is dan zeg je: ouwe jongen, je vergist je toch niet - zou dat geen drukfout van je wezen? En als je een goeie vondst hebt gedaan dan geeft je jezelf 'n 7 voor schranderheid en de man waar je tegen praat een 10 voor z'n leuke definitie. M'n vrind George lost ook verduvels moeilijke op zag ik laatst aan zijn bekende blokletters in een stuk Engelsche krant dat ik gestuurd kreeg. Maar als je 't heelemaal gevonden hebt, dan is het een heele satisfaksje.

Op dezelfde wijze als dit remplaçant gezelschap kijk ik ook films. Ik heb er al zoo'n hoop gezien...verbazend! Dat doe ik zóó. Als ik in de stad ben dan loop ik langs een paar theaters en bekijk daar de foto's in de vestibules. Die prentjes laat ik dan in mijn gedachten rollen en verkrijg op die manier een rolprent. De geschiedenis fantaseer ik er zelf bij.'

En in z'n eentje zit Pieter te duimen. Voor drie zaken dit keer, al wordt niet duidelijk waarom de vingers worden 'omgedraaid voor Micky Chambers. In Bussum wordt examen gedaan en de hertog van Windsor wordt gelukgewenst (hij trouwde op 3 juni).

'Een krantenhoofd hier zei: De hertog stralend en een echte verpersoonlijking van geluk!....Ja, dat gevoel van op wolken te loopen kennen we allemaal. Het is maar de vraag, wanneer je weer van je wolk moet afstappen waar je op terecht komt - op asfalt, op de kleine steentjes of op hobbelige keien. Die Bishop van Fulham vind ik 'n fijne vent. Die heeft den ex-koning het idee willen geven dat ie toch niet heelemaal zonder sympathie van velen in Engeland aan dit late nieuwe leven begint. Well, God bless the old Prince of Wales, anyway.'

Helaas heeft Katy de baan, waarvoor ze na een selectieronde nog maar met 9 anderen in aanmerking kwam, niet gekregen. Vader schrijft dat ze maar moet blijven lachen,' want met huilen kom je er zeker niet. Laugh and the world laughs with you, snore and you sleep alone!'

Zou de aangetekende brief die met hoerageschreeuw wordt begroet een nieuwe zwangerschap aankondigen? Het wordt hier niet duidelijk en het is ook nog eens het einde van de brief, want Pieter heeft het druk. 

Juni 1937 (1); een bad Noord-Poolwater.

De eerste brief van juni wordt pas laat in de week geschreven, omdat Pieter zo lang mogelijk wacht op iets dat interessant is om te melden, maar dat komt maar niet.

Op maandag gaat hij welgemoed op stap om zijn advocaat aan de man te brengen. De man van Shell lijkt hem daarvoor een goede eerste stop. Als in diens huis zo'n fles staat, is dat meteen goede reclame. 

'Ik stopte een flesch in mijn actentasch. Nou die zag eruit.....ze was met een flanellen lap opgewreven, zuiver recht geëtiketteerd, had een prachtig rood lakhoedje op, dat tegen het geel van den inhoud zeer flatteerend uitkwam en harmonieerde met de roode titel op het etiket. In één woord; 'n flesch om te zoenen.

Ik werd met een aangename glimlach ontvangen, Hij dacht zeker dat ik weer als klant kwam. Maar ik hielp hem meteen uit de droom. Ik had n.l. een klein monsterfleschje én een glaasje ook meegenomen en voor hij wist wat er gebeurde stond er een glaasje advocaat voor z'n neus.'

En hoe vergaat het bij Bento?

'Zelfde recept. Flesch, fleschje en glaasje meegenomen. Eindelijk kreeg ik hem te spreken. Drie glaasjes ingeschonken. De barman lustte het niet en verklaarde het voor de bar onverkoopbaar. Misschien was dat juist voor hem aanleiding om het nog niét zoo beroerd te vinden. Geproefd...nog eens geproefd, gesmaakt, gesnoven...nou, hij zou er eens met de directie over spreken (hij is slechts de manager) en dan over een paar dagen eens komen hooren. Dat heb ik gedaan, maar er was nog geen uitsluitsel. Ik heb hem voorgesteld 50 flesschen te maken in consignatie, om die met een circulaire aan 50 klanten te sturen en te zien hoe dat liep. Dus risico hebben ze heelemaal niet. 

Dat die pestvent van Shell me die flesch niet had afgekocht was nou een echte teleurstelling voor me. Gek, hè! Zoo'n kleinigheid. Maar dat had ik me al zóó als een voldongen feit ingedacht, dat zijn weigering echt een bad Noord-Poolwater was.'

En daar laten we het voor vandaag even bij.

Mei 1937 (3 bis); haar heele boerentrienerigheid

 

'Geprakkiseer geeft nix. Ik moet nieuwe proeven maken.' Dus vult Pieter zijn aktetas ('gemerkt met wat ik dacht een geluknummer was - 444 -') tot deze uitpuilt. Zes nieuwe flessen, 5 kilo suiker, 2 liter alcohol en dan nog wat gewone boodschappen gaan erin. 

'M'n beide handen vol en onder iedere arm een pak leek [ik] veel op het lastdraagend ezeltje. Het is lastig om in de capaciteit van kruier de vermomming van heer op te houden. En moet ik nog eieren hebben en dan begint proef No. 3.'

Ondertussen vindt Pieter ook nog de tijd om bij de post zijn beklag te doen, als blijkt dat de postzegels van het vertrouwde rolletje van de familie Chambers van de enveloppe zijn gehaald. Gelukkig heeft mevrouw Chambers vanuit Londen een hele partij 'coronation kranten' meegestuurd en daar geniet Pieter erg van. Bovendien staat er een leuke foto van prins en prinses tijdens het bal in de Albert Hall in de NRC (zie hierbij). 

'Wat is die Juliaantje erop vooruit gegaan! 't Is een heel ander mensch geworden. Haar heele boerentrienerigheid is verdwenen.Wat een vermageringskuur en geluk des harten toch al aan iemand kunnen doen! Ze heeft op die kiek ook een slordig dubbeltje juwelen aan haar beminnelijke lijf.' 

Helaas weet Nascimento te vertellen dat het weer in Braga ook zo koel is en men daar ook nog voorraden insectenpoeder van het jaar ervoor heeft. Mogelijk dat er in juli pas succes geboekt kan worden. 

'G. houdt intussen vol dat hij dit jaar wel drie keer de hoeveelheid kan slijten die ik nu gereed heb. Ik zei: ja, als ik maar eerst dubbeltjes zie voor hetgeen reeds afgeleverd is.'

Ondertussen zijn er ook weer 24 eieren verwerkt in 3 liter advocaat'plus een beetje'. Dat beetje is voor de werkman die nog steeds smult van zijn eigen product. Hij denkt ook het probleem van het laagje water te hebben gevonden. Waarschijnlijk heeft hij de vorige dosis te warm gebotteld. Het laagje vocht zou dan gewoon condens kunnen zijn. Dus bij deze derde poging laat Pieter alles een nacht afkoelen.

'Ik ben na veel geloop er in geslaagd absoluut witte rietsuiker te vinden. Ik had ze op Java zien maken dus dacht dat er hier toch ook te krijgen moest zijn. Nu is rietsuiker veel voedzamer dan gewone suiker, die heelemaal geen waardevolle bestanddeelen voor het lichaam heeft. Mijn product MOET dus goed zijn. Ik heb het geproefd, maar ik kan er wel een bierglas van op. Maandag ga ik uit op den verkoop.'

Later in de brief kan Pieter nog melden dat de derde proef uitstekend is geslaagd. Hij hoopt binnenkort nog maar een velletje per week te kunnen schrijven, vanwege grote drukte en succes. En dan komt ook nog eens de zwager van de buurman 'heel gewichtig boven.' Pieter heeft geen idee waarvoor hij komt. 

'Wel, hij had een poosje geleden van Nova Vida geproefd en er met een vriend over gesproken. Bij de mededeeling dat het zoo krachtgevend was had de vriend hem gevraagd 'n flesch mee te brengen.'

Om de man terwille te zijn verkoopt Pieter hem een fles met 25% korting. Voor 15 Esc. is dat iets meer dan 100% dekkend. 

'Ik was ontzettend in m'n sas met m'n eerste verdiende geld in Portugal, dat snappen jullie. Het was net of het een goede boodschap was voor het welslagen van dit nieuwe plan.'

Er is bericht uit Rotterdam (Chambers met een verslag van Londen) en Katy schrijft dat ze onder de 10 laatste sollicitanten zit van 800 oproepen. 

'Dat is op zich zelf al een heel ding; but after all, RESULTS are the only things that count - and don't I know it. Succes hoor leifie! Keep smiling. Something is sure to turn up.'

En meer over Katy:

'Hebben jullie al gehoord dat 't wicht chauffeeren heeft geleerd? Ik heb m'n oogen uitgewreven om het nog eens te lezen, want Katy en welke machine ook zijn niet te vereenigen grootheden. Ik bewonder je ondernemingsgeest. Je hebt gelijk hoor Katy, wat je weet is meegenomen; en zooals je terecht opmerkt, het kan te pas komen. Wie weet waar je overal heeft tuft.'

'Holland is geen land van dictatoren', schrijft Pieter na het lezen van de slechte verkiezingsuitslagen voor Mussert. Hij noemt het ook een 'baby-achtig gedoe', die zogenaamde moordaanslag in Amsterdam.* In de krant leest Pieter dat er slechts 4 zetels gewonnen zijn en 'de radicalen' hebben er 6 gekregen, 'maar wat dat voor een partij is weet ik niet.'

Met deze mop, is hier de wekelijkse brief dan toch echt helemaal behandeld.

* Lees hier welke moordaanslag op Mussert wordt bedoeld.

Mei 1937 (4); zooiets als de S.S.-mannetjes

'Vandaag een echte Blauwe Maandag. Geen bliksem uitgevoerd. Toch is geen luiheidsbacil de oorzaak, maar meer not knowing what to do next.'

Net al;s met de flit, gaat de advocaat toch ook niet op rolletjes. Bij de tweede proef komt er plotseling een laagje water in de afgevulde flessen bovendrijven. 

'En nu ben ik alsmaar aan 't piekeren wat ik verkeerd heb gedaan. Vnn mijn eerste product heb ik 2 flesschen en daarvan vertoont slechts één het verschijnsel. Van mijn 2de product hen ik 3 en driekwart flesschen. Die 3 doen het ook. De aangebroken flesch, waar voordurend een glaasje afgaat (want het is verd... lekker) is normaal. Ik snap er niets van. Als ik er mee op de markt kom mag er niets aan mankeren. Intusschen heb ik mijn krachten beproefd op een reclame-gebruiksaanwijzing-circulaire. Hier volgt het resultaat:

Nascimento komt met het nieuws dat er weer twee blikken zijn verkocht en dat Gonzalves naar Braga is afgereist. Uitslag volgt nog.

'We hebben de Portugeesche vertaling van bovenstaande gebruiksaanwijzing gemaakt. Maar de woordspeling 'loveliness' was niet te vinden, noch het werkwoord to husband, wat voor den goeden lezer in deze ook een woordspeling is.'

Dan volgt een verslag van de begrafenis van de schoonmoeder.

Pieter gaat naar de lijkdienst die is aangekondigd voor 4.30 op het Cemetério Occidental. Daar is hij mooi op tijd en rookt hij nog een sigaretje voordat hij de stoet ziet aankomen. Er zijn al mensen in de kapel aanwezig.

'Men schijnt daar weesjongetjes in dienst te hebben om de bloemen af en aan te sleepen. Er zijn veel mensen aanwezig en de kist wordt naar binnen gebracht. Dit bleek 'een soort doos te zijn met twee openslaande deksels; althans de begrafenisman kwam naar voren, deed een zilveren strik en twee knippen los en het geval klapte open.

'Nu stond ik er niet te dicht bij, maar het leek me toch opvallend vreemd dat 'opoe' zoo jong geworden was. Ik schuifelde zoo achterlangs een beetje dichterbij, want van die verjongingskuur na je dood wou ik toch wel iets meer weten. Maar toen ik op 't laatst dicht genoeg bij was om de gelaatstrekken te kunnen onderscheiden bleek het 'opoe' heelemaal niet te zijn. Intusschen kon ik mij aan het Latijnsche gebrabbel niet onttrekken en moest wachten tot het geval lafgeloopen was. Om kort te gaan, toen ik met de heele processie mee naar buiten liep stond 'opoe' met een andere stoet voor de deur. Ik dus weer terug om het geval nóg eens mee te maken, met dit verschil dat ik nu óók een kaars van manslengte vast te houden kreeg. De weesjongetjes sleepten de onbenullige en smakelooze bouquetten weer af en aan en ging ik ook mee in den stoet. Een aardige manier om zooveel mogelijk familieleden en vrienden deel te doen nemen aan de plechtigheid is deze: - op weg naar het graf werd vier keer stik gehouden. Bij elke pauze riep de oudste kleinzoon zes nieuwe namen af die dan naar voren kwamen en de kist een eindje verder droegen. Vrouwen gaan hier niet mee naar een begrafenis.' 

Het doet Pieter ergens aan denken:

Na de begrafenis gaat Pieter even langs huis voor zijn advocaat en dan neemt hij de tram naar het Engelse echtpaar.

'Mijn gastheer was net terug van een partijtje golf, liet me meteen zijn tuin en bij het binnenkomen het huis zien. 'n Prachtig uitzicht over den Oceaan, eerlijke, hooge, groote kamers en weer eens een geciviliseerde, huiselijke omgeving. Mevrouw liet nog een poosje op zich wachten, maar verscheen tenslotte, dik onder de verf en haar welgedane vormen bedwongen in een paarse japon van een niet sprekende stof. Al spoedig had ik van het heel een parvenusachtigen indruk. De vrouw viel haar man telkens, maar dan bovendien nog over een heel ander onderwerp in de rede en schreeuwde of ze dacht dat ik doof was. 'n Absoluut nietszeggende, onbenullige conversatie, waar net nog maar aan mankeerde dat ze haar H's liet vallen. 

Ik had juist een paar dagen te voren gelezen: "Eenzaamheid kan bevruchtend en bevrijdend zijn voor den geest, maar het is de gemeenschap met menschen die het hart verwarmt." Dat was uit mijn gemoed gegrepen toen ik het las, maar met dit contact begon ik het weer te betwijfelen. Als ik moest kiezen tusschen haar en 'n onbewoond eiland dn werd ik morgen wijlen den Hr. R. Crusoe. Bij den gastheer zat méér bij. Die sprak zelfs heel aardig Portugeesch, maar is hier dan ook reeds twintig jaar en woonde daarvóór in Spanje. Zijn oordeel over Spaansche toestanden is absoluut anti-gouvernement. Volgens hem waren indertijd reeds de verkiezingen die dit Gouvernement in 't zadel brachten door geweld en angst vervalscht. 

Zooiets als de verkiezingen in Duitsland. De 'rooden' zouden de stembiljetten der rechtsen hebben vernietigd of hen door dreigementen links hebben doen stemmen. Slechts een weinig bezit of eigen bedrijf was reeds voldoende om in Spanje geterroriseerd te worden. Hij heeft geen goed woord over voor 'rood' en hoopt heviglijk dat zij het zullen verliezen omdat dan de kans zooveel grooter is dat het hier rustig zal blijven. Want het is wel als vaststaand aan te nemen dat wanneer het dáár voor het gouvernement mis loopt het niet lang zal duren alvorens ook hier de poppen aan het dansen gaan. DAt is de algemeene opinie van ieder die je spreekt. De regeering weet dat ook zeer goed en doet op het oogenblik al het mogelijke om het 'legioen', zooiets als de S.S.-mannetjes, te versterken. Ze hebben pas hun uniformen gekregen - bruinachtig khaki met groene politiemutsen en dito kleur mouwopslagen en boordbelegsels. 't Ziet er knap en vlug uit.'

De advocaat valt goed in de smaak en maakt de gastvrouw 'nóg luidsprekender'. Omdat Mrs Allan niet was uitgenosdigd, was de andere gast een Portugese dokter. 'En daarmee ging tegelijkertijd mijn derde kans op vrouwelijk gezelschap ten grave.'

Als is het eten met zilverwerk en heuse servetten een waar genot.

'Het was weliswaar geen diner zooals op de Essenburgersingel No. 94 of Conradkade 73, want ik had nog meer trek toen ik er van tafel opstond dan toen ik ging zitten, maar het geheel deed toch allemachtig aangenaam aan.'

Na tafel komt er nog meer gezelschap om een kaartje te leggen. 

'De gastheer bridge-de met drie anderen en de vier overgeblevenen speelden op mijn voorstel 'nap'. Maar zelfs dit eenvoudige aller kaartspelen kon niet tot de intelligentie van gastvrouw doordringen. Ik had het tarief zoo laag mogelijk gesteld (n.l. één centavo per lucifer (dus 100 voor 1 Esc.) en daar verloor ze nog 2 Esc. mee. De anderen verloren slechts 80 centavos, zoodat ik m'n tramrit heen en weer betaald kreeg.'

Na thee en cake neemt Pieter de 'gratis' tram naar huis en 'om 1 uur lag ik in de koeskapé.' Gelukkig heeft hij een penguin pocket meegekregen, want helaas kan hij de slaap weer eens niet vatten. Hoe het in die week verder verloopt lezen we later.

Mei 1937 (3); de eerste uitgaaf naar een vrouw

Het is vrijdag en Pieter is moe. Zijn wekelijkse brief wordt waarschijnlijk niet lang, want de volgende dag moet hij naar een begrafenis en naar een diner.

Wat dat eerste uitje betreft: het is de begrafenis van de schoonmoeder van de (analphabetische) buurman. Ze is op 74-jarige leeftijd overleden, nadat ze de afgelopen week niet meer had gegeten of gedronken. Ze 'raakte op 't laatst geheel buiten kans en is dus voor haarzelf op de beste manier, namelijk buiten kennis, verhuisd.'

Het dinertje is bij de heer en mevrouw Rush waar Pieter begin van de week kennis mee heeft gemaakt en een schriftelijke uitnodiging voor het etentje van heeft ontvangen. 'Maar of Mrs. Allan uit Kaapstad aanwezig zal zijn betwijfel ik, want toen ik Mr. R. sprak, bleek de vriendschap met Mrs. Allan al hevig bekoeld te zijn. Enfin, nous verrons.'

Om het harde werk en de diverse proeven uit elkaar te houden heeft Pieter maar afdelingen in zijn 'Industrieele roman' gemaakt. 'In verdere correspondentie zal ik de 'flit' dus I.R.A. noemen en de 'Advocaat' I.R.B.'

Wat I.R.B. betreft:

'Er zijn ook problemen met het kurken. Pieter weekt er een stel in water, maar krijgt die met geeen mogelijkheid op de flessen, dus gaat hij de stad weer in en tikt hij een kurkapparaat op de kop. Hij zal een fles meenemen naar het Engelse echtpaar. Zonder arbeidsloon zit vader nu op 7 escudo per liter. Als hij groot gaat inkopen, kan dat tot 7 zakken, 'maar dat kleine verschil loont de moeite haast niet. Goedkoop hò!'

Het is helaas niet mogelijk om de advocaatproductie te bekostigen met die van het insectenmiddel, dus moet er weer kapitaal aangesproken worden, 'maar gelukkig is hier niet alles mee gemoeid.' Na een derde proef zal Pieter zich op verkoopmogelijkheden storten en ook nog eens proefdraaien met rietsuiker 'die voedzamer maar iets donkerder van kleur is dan de gewone.'

Er is een brief uit Indië gekomen, helaas zijn de antwoorden op het geschrevenen vrij cryptisch, bij gebrek aan de brief zelf. Els maakt melding van een heerlijk maaltje met gemarineerde haring!

'Dat is beter dan geschroeide walang sangit. De vanillelucht die ik hier in huis heb is ook heel wat aangenamer dan die van de petroleum.

Ik constateer bij Frits toch nog een sprankje neiging naar die pyramide van Cheops onzin.* Ik wil wedden, Frits, dat je van diverse opmetingen van den Boroboedoer, waar jij nog al goed mee op de hoogte bent, net zoo'n verzameling idiotismen inelkaar kunt schroeven. Men gaat altijd af op het bijbelwoord dat er in de laatste dagen oorlogen zullen zijn en geruchten van oorlogen. Maar mag ik vragen: is niet de geschiedenis van elk land, klein of groot en onverschillig of je neemt de vaderlandsche, de algemeene of de oude geschiedenis, één opsomming van oorlog, oorlog en nog eens oorlog? Is er ooit iets anders geweest? Als je mij de Boroboedoerafmetingen geeft, zal ik je een fantasie in elkaar draaien, die op de maand af klopt met allerlei geschiedkundige gebeurtenissen. 't Is een verbasend goedkoop kunstje, waarmee men den cruduleuzen geld uit de zak klopt.'

Een referentie aan een artikel van Duys en de Engelsche premier Mac Donald als misselijkst voorbeeld, laat ik even zitten. En helaas weten we niks specifieks van: 

'Ik heb gebruld om de uitlatingen van Henkie. Om je krom te lachen.

Esjes radio-concert-beschrijving heeft me van plan doen veranderen. Zoodra ik ooit een paar centen over heb, gaat niet de eerste uitgaaf naar een vrouw, maar naar een radiotoestel. Dat is ook trouwens heel wat goedkoper. 

Waar ik van stond te kijken is dat PaMa alweer zoo gauw opstappen. Ik geloof waarachtig dat ik PaMa nog eens tegenkom in een autotje met aanhang-kampeerwagen.'

Er moet geduimd worden voor Katy, die terug is van 14 dagen luieren in Doorn. Mogelijk heeft zij een sollicitatiegesprek gehad. 

Dan zijn er weer rolletjes van de familie Chambers ontvangen en berichten van hun aanwezigheid bij de kroning van de Engelse koning. 

'Mevr. Chambers schreef het zoo lauw alsof ze ging zeggen: we gaan een kopje thee drinken bij Caland. (gelukkig dat de naam Boneski verdwenen is, anders hadden we twee van die prachtige Hollandsche namen in het publieke leven van Rotterdam gehad: Boneski en Tuschinski).** Mijn loyaliteit heeft me hier ook nog 12 Escudos gekost voor een Coronation Programme dat ik van de padvinders heb gekocht.'

Tot slot nog even dit:

* Ik denk dat Pieter deze numerologische 'onzin' bedoelt; het is een feit dat de piramide van Cheops zit heus vol raadselen en verrassingen. Lees er hier iets meer over.

** Café Boneski aan het Hofplein werd afgebroken toen de tram werd aangelegd en werd vervangen door Café Loos. Café Caland zat aan de Coolsingel. 

Hier De schoenlapper van Alexandrië van Génestet.