April 1938 (1); suf geprakkedacht

 

Het is midden april als Pieter een brief van 4 kantjes tikt. Er is veel post binnengekomen en dit epistel bevat een boel informatie, en ook best bijzondere, omdat Pieter hierin wat meer inzicht geeft in zijn verleden. Dat hij ook in vroegere tijden een aantal dingen heeft geprobeerd die op niets uitliepen, is natuurlijk heel jammer, maar niet onherkenbaar. Zangcarrière, goudmijn, asbest, advertentiebureau, insectenpoeder, advocaat; alle kostten ze meer dan ze opleverden. Helaas is van de sollicitaties ook (nog) niets vernomen. 'Nee, noch van Beurs, noch van H.P., noch van V.V.V. iets gehoord.'

Gelukkig is in het boek vast niet veel geïnvesteerd, alleen natuurlijk wel een boel tijd. Hoe staat het ermee?

'Edoch, keeren we terug tot ons schapenvleesch. Ik zei dan dat ik op vluggere resultaten uit was, dan die door een boek nog maar zeer twijfelachtig zijn te bereiken. Ik zal het wel afmaken, maar mijn informatie is toch van dien aard dat ik er niet veel van behoef te verwachten. Goed, maar ik heb me al twee jaar suf geprakkedacht. Zoowat een maand geleden kreeg ik een 'Daily Telegraph' te leen en daarin zag ik dat die krant PER DAG twee kruiswoordraadsels geeft; een nogal gemakkelijk en 'n heele moeilijke. Zoodoende kwam ik op het idee of ik dat niet voor een combinatie van Hollandsche kranten zou kunnen doen. Ik zette me dus aan 't werk en bracht er in 't begin niets van terecht. Iedere avond ging ik naar bed met een kop malende van woorden en letters en vruchtelooze pogingen. Ik wou niet dat goedkoope Hollandsche werk leveren dat je zoo dikwijls ziet en woordjes zooals 'RA' (zonnegod) 'KADE' (aanlegplaats voor schepen) en allerlei mogelijke en onmogelijke afkortingen van jongens- en meisjesnamen schering en inslag zijn. Na heel wat teleurstellingen ben ik nu zoo ver dat ik er (als 't meeloopt) één per dag klaar krijg en ga ik nog een week met proefnemingen door om te zien of dat vol te houden is, want Hollandsch is voor dat werk een véé; moeilijker taal dan de Engelsche. De woordenschat in Webster is oneindig rijker dan die van Koenen. Mijn pogingen beslaan een oppervlakte van minimaal 13 bij 13 vakjes; maximaal 15 bij 15. Ik geloof nu wel dat ik het aan durf er één per dag minstens te kunnen garandeeren, waarbij groote moeite is, wooral bij de kleinste en daarna bij de minder kleine woordjes, niet in herhalingen te vervallen. Maar MOEILIJK!! Neem nu b.v. eens de volgende combinatie. Waar een streepje staat is zwart gemaakt vakje:-'

Pieter zal een oude kennis bij een fotopersdienst een proef toesturen. Hij moet dan beoordelen of er een markt voor is. En wat de kosten betreft denkt Pieter aan een waarde, per puzzel van tien gulden. 

'Als nu een aantal kranten er voor te vinden is om zich voor f 1,- per dag te abonneeren dan behoort er een fatsoenlijke boterham in te zitten, eventueel zelfs met een plakje worst. Inmiddels maak ik me nog maar niet blij met dooie musch nummer zooveel, maar ga door met het maken van voorraad en wacht de uitkomst af. Ik moet er dertig klaar hebben voor het geval dat 't een iets zou worden.'

En iets later in de brief:

'Om nog even terug te komen op X-woordpuzzels, moet natuurlijk ook worden voorkomen dat fouten gemaakt worden zooals ik er laatst 2 zag in dezelfde opgave van een geillustreeds Holl. weekblad; de aanwijzing voor Rio was 'Spaansch voor haven' en voor Eton 'Engelsche universiteitsstad!!! Wat worden er toch een hoop flaters geslagen! Zoo las ik ook in een Holl. blaadje dat Duitschland zijn menu's aan 't vergermaniseeren is en dat 'Hammelsattelstück' in het vervolg de benaming zal zijn voor hetgeen vroeger 'Mutton-chops' heette. Ter verduidelijking staat er achter 'muttonchops' (lamsrug)!'

Eerder in de brief gaat het over het aankomend verlof. Al ligt het nog 8 maanden in het verschiet, in Indië is men toch al flink bezig. 

'Het schijnt met jullie daar in 't verre Insulinde dan toch werkelijkheid te gaan worden. Al die baggage-etiketten in huis dat ziet er net uit of 't nu heasch echt gaat gebeuren, al hebben we nog 8 maanden vcoor den boeg. Als 't mij dus in dien tusschentijd niet gelukt iets in Noorderlijker streken te doen te krijgen, dan vieren we samen Dingaansdag, Kerstfeest en Nieuw Jaar. 't Is gewoonweg niet te gelooven!'

Frits heeft plannen om ook in Nederland werk te verrichten. 'Het Dept. van Econ. Zaken en ook dat van Koloniën biedt daarvoor zeker een goede kans.' Het is niet duidelijk of werk tijdens het verlof ook (goed) betaalt. En vader vraagt ook of zijn zoon niet eens een dissertatie zou willen schrijven,'om je Doktoren bul te gaan afhalen in Leiden.

'of wacht je daar nog 6 jaar mee? Of is dat idee heelemaal van de baan. De bazen die geen academische opleiding hebben gehad houden zeker niet van personeel met minder ervaring dan zij zelve en wel met een dokterstitel. Enfin, je zal zelf wel weten wat het beste is.'

Ondertussen moeten de kinderen dan elders onder de pannen. Vader weet wel goede kindertehuizen, zoals het kleuterhuis bij Baarn. 'Baby-creches zullen er ook wel zijn, voor het geval je met Koningin Elizabeth een reisje gaat maken en Prinses Elizabeth thuis wilt laten voor een paar dagen.'

En dan een opmerkelijk bericht:

'Geluk gewenscht met het herstel van den vrede met de Conradkade en de overwinning die je zelf op jezelf hebt behaald. Dat lkost heel veel dat weet ik en je vrouw zal je er des te meer om waardeeren, vooral ook omdat je het voor háár hebt gedaan. Extra pluim, 2 epauletten plus griffel en prent.'

Er heeft zich dus zeer waarschijnlijk iets voorgedaan tussen schoonfamilie en Frits, waardoor mogelijk ook hun verblijf in Manindjau van kortere duur is geweest dan aanvankelijk gepland. Maar er worden geen details vermeld, dus het blijft gissen. 

Na een mededeling dat de zomertijd al eind maart is ingegegaan, dus dat dat scheelt op de lichtrekening: 

'Dat kleine buitenkansje mocht wel, want ik had 15 Esc. onkosten aan m'n gouden horloge -in Nederland zou het viervoudige zijn berekend.' Na twee jaar niet te zijn gebruikt moest er glas op, moest het schoon gemaakt en geolied worden. 

Het vervolg van de brief komt hierna. 

Maart 1938 (1 bis); schietgebedjes tegen mot en slijtage

In de hoop op een brief van Katy, laat Pieter zijn brief een dagje liggen, maar helaas. Er wordt niets bezorgd, dus kletst hij maar door over...kleding. 

'Altijd een belangrijk onderwerp, zoowel voor degenen die er rijk mee bedeeld zijn van wege de te kiezen verscheidenheid, als voor degenen die er weinig van hebben, zooals in mijn geval. Ik had al eens een paar keer een wittigheidje boven m'n knie van m'n beste blauwe pak willen wegvegen, maar ontdekte tot m'n groote schrik, juist toen ik 'n maand geleden voor 't laatst bij Rush at, dat 't slijtsel was. Ook was het plotsklaps zóó erg geworden dat ik niet wist hoe ik mijn linkerbeen weg moest houden. Penibel geval. Tot overmaat van ramp begeeft tegelijkertijd mijn huisbroek het. Dat is een grijze (gewezen)-flannel, want er zit nu evenveel wolligheid op als op een pompoen; beter nog: als een flesch. Maar aangezien ik nooit bezoek meer heb, kan dat er nog wel een tijdje mee door. Ik ben in m'n heele leven nog nooit zoo zuinig op m'n eenig gebleven bruine pakkie geweest als nu. Vooral omdat het in December naar Lissabon moet en zeg ik schietgebedjes op tegen mot en slijtage. Het wordt uitsluitend aangetrokken als ik de deur uit moet en wordt direct bij thuiskomst zorgvuldig uitgetrokken.'

Maar: 

En dan de politieke toestand. 

'Het is de Caesaren van Europa leelijk in de bol geslagen. Arme joden en arme socialisten! Daar zal weer heel wat geleden worden. Het aantal zelfmoorden is er al schrikbarend. En daarnaast al dat zelfverheerlijkende gezwam. Intusschen wordt dat een macht in Centraal-Europa onder een ijzeren discipline, waar weinig tegen bestand zal zijn. De raarste geruchten doen de ronde.'

Els krijgt de complimenten van haar schoonvader, omdat ze Henkje les geeft in letters ('kleine en hoofddrukletters en gewone en hoofdschrijftletters). Pieter vindt het ook slim om Henkje in Nederland op school te doen, want dan blijft hij bij en heeft ze een derde minder om voor te zorgen. Maar eerst het weerzien in Lissabon, waar vader zich bovenmate op verheugd. 

'We zullen het eerst uur wel in allerlei zotte richtingen heen en weer vragen, maar er zal wel gauw beloop in onze verhalen komen, waarvoor de avonduren het meest geschikt zijn.'

Dan zijn er nog wat korte antwoorden op vragen van Frits. Een petroleumkachel verstookt te veel, maar het wordt alweer wat warmer buiten. De spit is verdwenen en het boek wordt weer ter hand genomen. Helaas heeft Pieter wel net in een Engels blad gelezen dat er heel veel boeken op de markt komen en er nauwelijks voor wordt betaald. 'Inmiddels: koppig volhouden.' Er is geen groot verschil in prijs tussen winter- en zomergroenten, al is het fruit 's zomers stukken duurder. Waar dit over gaat, weet ik niet maar wat de kinders betreft:

'De antwoorden van Henkie zijn kostelijk en Bobbie heeft z'n zuivere muziekale gehoor zeker van z'n vader geerfd. -of heeft Esje dat ook? Ik ben benieuwd de drie kleuters te zien. Nadat ze met zooveel nieuwe gezichten aan boord hebben kennis gemaakt, zullen [ze] dat nieuwe bakkes van hun grootvader er wel bij op den koop toe nemen.' 

En dat is het dan weer voor deze keer.

Limitations of Science was een boek van J.W.N. Sullivan (1886-1937). Sullivan was een literaire journalist die ook populaire scheikundeboeken schreef. Hij is vooral bekend geworden door zijn studie van Beethoven.

Maart 1938 (1); den stroom des Tijds

Het is plotseling eind maart. Dat is ruim een maand na de vorige brief. Pieter zit nog in Porto en wacht op bericht van zijn dochter. Ze heeft al tijden niet van zich laten horen en vader is ongerust. Gelukkig is er eind vorige maand wel een flink volgeschreven epistel van Frits binnen gekomen. Daar stond het nodige nieuws in.

'De prettige tijding was dat Frits hoegenaamd geen letsel heeft opgeloopen van zijn auto-smash, maar het was dan toch what you call a close shave. Je kan er toch zoo maar ongemerkt in 'n halve seconde geweest zijn. Ik zal nooit m'n schrik vergeten toen Katy uit Ysebrand's wagen geslingerd werd dicht bij het huis van de Groenevelds in Johannesburg. De tweede smash maakten we samen mee zonder dat iemand er iets van merkte. Dat gebeurde op den weg van Lincoln naar Londen. Had onze voorband niet geklapt dan waren we kalm doorgereden na van een passeerend autotje een spatbord en 'n deurhandle te hebben afgeritst. De ruiten van het andere wagentje waren stuk, maar gelukkig had niemand eenig letsel. Het ongeluk gebeurde waarschijnlijk door het springen van onze voorband op het moment dat onze groote zware auto dat kleine ding tegen kwam en daardoor net even uit koerst raakte.

Tusschen haakjes - een radio hier in de buurt speelt op het oogenblik de wals uit The Merry Widow. Dat is toch een wereldverslindende melodie geweest en blijkbaar nog. A la Tarara-boemdjee, de Blauwe Donau, Yes, we have no banana's Tea for Two enz.)*

In elk geval is een schade van f 225,- beter dan twee gebroken armen, beenen en evtl., nek. Je uiteenzetting over de verzekering en mogelijke procedure is helder als kristal, zoodat er weinig anders overbleef dan het rijnmpje van vader Cats: -

......en ze pisten een plas

en lieten de zaak zooals die was.'

Er zit een gouvernementstoelage op de auto, van 6 cent per kilometer, maar die is heel krap berekend. En zo zijn er nog wat zaken die erbij betrokken moeten worden. 

Naast een mopje, weet Pieter ook een bijzonder weetje te vermelden dat hij heeft opgepikt in The Listener, dat is een tijdschrift dat de lezingen die zijn gehouden voor de BBC-radio op schrift stelt.* Pieter leest over 

'een artikel [...] waaruit men met eenige zekerheid mag aannemen dat wij in staat zijn de sexe van onze kinderen vóór de geboorte te bepalen. Ik heb dat artikel uitgeknipt en zonder vermelding van afzender, als drukwerk verzonden aan Z.K.H. Prins Bernhard der Nederlanden, Soestdijk. Nu zal 't mij benieuwen of Nederland eerlang een toekomstigen kroonprins rijk zal worden. Het principe schijnt te liggen in de chemische lichaamsgesteldheid van de moeder. Is die alkaline (base) dan worden het jongens. maar wanneer acid (zuur) dan worden het meisjes. In 73% van genomen proeven kwam deze theorie uit.'

Pieter heeft in de tussentijd nog gesolliciteerd bij de Arbeiderspers, op de functie van adjunct-directeur, maar daarvoor werd hij te oud bevonden, 

'aangezien de bedoeling was een jonge man die later in de plaats van V.d. Veen zou komen. Overigens was hij blij weer eens van mijn te hebben gehoord, enz., maar daar kan je helaas geen nieuw pak van laten maken.

Verder solliciteerde ik naar de baan van Directeur van de VVV, in Den Haag. Ik had toevallig nog eenige documenten waaruit bleek dat ik indertijd de 'Civic Association' te Johannesburg had opgericht en heb die er bijgevoegd. In plaats van de gevraagde leeftijd heb ik gezet: "m.l." en heb er een paspoortkiek voor laten maken die ik bij de brief insloot; dan weten ze meteen het ergste. Van de 6 exemplaren, die mij 42 1/2 cent kostten, sluit ik er een hierbij in, waaruit jullie zal blijken dat er tegen den stroom des Tijds niet is op te roeien.'

Inmiddels zijn er ook nieuwe data voor het verlof; er lijkt een maand uitstel aan te komen. Toch blijft Pieter zich verheugen en hoopt hij samen Kerst en Oud-en-Nieuw te kunnen vieren. Ondertussen wordt er kennelijk door Frits en Els gezocht naar een goede verblijfplaats in Nederland. Volgens vader kan dat, buiten de grote steden, voor 2 gulden per persoon per dag.

'Het goedkoopste zal waarschijnlijk wel zijn om gemeubileerd te huren 'n meisje te nemen, omdat jullie waarschijnlijk veel buiten de deur zullen eten en je op die manier niet dubbel betaalt. Compleet pension in de steden schijnt wel iets duurder te zijn dan buiten, maar voor f 3,- kom je zeker terecht. Ja, ik zag in de krant dat een gunstiger salarisregeling met terugwerkende kracht tot begin Januari in de maak was. Gefeliciteerd!'

Pieter vindt het een goed idee van zijn zoon en schoondochter om in Lissabon kleding aan te schaffen. 

'De kleermakers werken hier onberispelijk, voor zoover ik dat aan het uiterlijk van anderen kan nagaan. Voor 'n 400 Esc. behoor je een fatsoenlijk pakkie te krijgen. Niet het beste, maar toch very good. Voldoende en meer voor die ééne winter in Holland. Ook voor Esje kunnen we laten maken in die 14 dagen. Ik zal zien dat ik bij jullie aankomst het noodige adressenmateriaal bij handen heb.'

En dan heeft vader ook nagedacht over een mogelijke verbinding in verband met een reis naar Schotland om vrienden te bezoeken. Dan is de Leith boot vanuit Amsterdam het meest geschikt, 'die brengt jullie vlak bij een der mooiste straten in de wereld: Princess Street in Edinburgh.** Vervolgens zouden ze kunnen doorreizen via Glasgow naar Dublin, om daar de 'Consultaire secretaresse' te kunnen bezoeken, a.k.a. Katy!

Mocht je de wals van Die Lustige Widwe willen beluisteren, dan kan dat hier.

* En wat meer over The Listener, hier.

** Leith was de belangrijkste haven van Edinburgh. Hier vandaan waren goede verbindingen naar onder andere Londen.  

Februari 1938 (2); de eerste strafoefeningen

'Als de laatste van Blauwbaard's vrouwen heb ik zitten uitkijken naar eenige meer uitgebreide berichten van Katy over haar groote nieuws, maar telkens weer zag Anna niets komen.'

Er is wel bericht van Frits, onder andere over het verlof dat Pieter al heeft genoteerd. Als hij in de tussentijd geen andere baan zal vinden, staat hij op 4 november om 4 uur op de kade van Lissabon. Hij zal er dan ruim een week eerder naar toe gaan met adressen van hotels op zak, of liever gezegd pensions, want die zijn goedkoper. Hij ziet het al helemaal voor zich, al zijn er nog ruim 9 maanden te gaan.

'Ik stel me voor dat jullie het voor 25 Esc. (f 2,-) per volwassenen persoon per dag, zoo goed zullen hebben als in Portugal mogelijk is. De 2de klasse hotels kosten plm. 45 Esc. p.d. Ook zal ik me van de bezienswaardigheden in den omtrek op de hoogte stellen, zoodat alles in kannen en kruiken is als jullie aankomen.'

Het is voor Pieter 34 jaar geleden dat hij in Lissabon was en dat was maar een paar dagen, waarin hij 'de hoofdzaken' kon bekijken, maar dat is niet genoeg om een programma voor 14 dagen op te stellen. 'Maar ik zal zorgen dat jullie je niet vervelen en niet vermoeien.' Alles zal op het gemakje bekeken kunnen worden. Er zijn goede transportverbindingen om ook de omtrek te bezichtigen. 'Het eenige wat jullie na het kostelijke Hollansche eten aan boord zal afvallen is het Portugeesche gekokkerel; maar daar is nu eenmaal absoluut niets aan te doen. Men weet hier niet beter.'

Over kleine Elsje (op de foto met, ik neem aan, de baboe) leren we het volgende: 

En dan nog meer:

'Eigenaardig is de houding van de twee jongens ten opzichte van het zusje. De min of meer afzijdige belangstelling van Bobbie en het volslagen gebrek aan belangstelling van Henkie. Wat zou er in die kleine hoofdjes omgaan? Geloof maar dat ze op hun manier heel logisch denken, weten wat en wanneer ze verkeerd doen en drommelsch goed oorzaak en gevolg aan elkaar weten te verbinden. Vandaar dat het me speet dat je niet verder uitwijdde over de eerste strafoefeningen aan Bobbie gepleegd. Ik had zoo graag willen weten hoe hij daar op heeft gereageerd en of die eerste terechtwijzing minder vernielzucht en recalcitrantie tengevolge heeft gehad. Met alle z.g.n. ongekunsteldheid die vele opvoeders aan kinderen als een eigenschap toe kenne, weet ik toch wel dat kinderen geboren toneelspelers zijn. Ze kunnen het onschuldigste gezicht en de meest verwonderende oogen opzetten, wetende wat ze verkeerd hebben gedaan en in hun kleine knuissies lachen als het goed afloopt. Don't forget to write me further on this point as I'm genuinely and psychologically interested. Kinderen vergeten dat ze dikwijls minder om de feiten dan om hun houding 'n verdiend pak oploopen. Later vergeten ze die houding en onthouden alleen het onbenullige feit, dat dikwijls het strootje van de kameel brak. In hun latere herinneringen blijft na: een onrechtvaardige behandeling. Dat is het gevaar van slaag. Maar dat moet je ervoor over hebben wil je orde in huis en buitenshuis hebben. Het is prettiger als je kinderen als netjes en beleefd bekend staan dan als een ongelikt en onbeschoft stel belhamels waar ieder van schrikt en wat met zooveel Indische en Jodenkinderen het geval is. Orde moet er nu eenmaal zijn en ongezeggelijkheid is om uit je vel te springen.'

Pieter realiseert zich dat hij plannen aan het maken is voor over enkele maanden, terwijl hij helemaal niet weet hoe de wereld er dan uit zal zien. 

'Als de chantage die Mussolini in Londen pleegt hem lukt, en te oordeelen aan het aftreden van Eden schijnt dat wel haast zoo te zijn, dan heb je kans dat Italië zijn groote mond gaat houden en de kracht van Rome-Berlijn aanmerkelijk wordt verzwakt.* Mist Hitler den steun van zijn Italiaanschen roofbroeders dan heb je kans dat hij het Donaugebied met rust laat en dus de vrede bewaart blijft. Maar als dat alles niet zoo loopt, dan heb je kans dat jullie schip om de Kaap zeilt. De rest maak ik per pen af.'

Helaas missen we dus het verder schrijven van deze brief. 

* Hier meer over Anthony Eden (1897-1977).

Februari 1938 (1 bis); de scherpte der nagels

'De stad zelf heeft iets goors; de Hollandsche zindelijkheid voel je er ontbreken,' schrijft Pieter met name aan zijn dochter om Dublin te omschrijven. Er zijn twee mooie dingen: Phoenix Park en de rotsachtige kust ten noorden van de stad, zo leert Pieter zijn dochter. 

Er is nog een hele oude kerk en een klein museum met Ierse harpen, 

'een paar nette bioscopen, goede busdiensten naar overal in den omtrek en daarmee heb je zoowat alles wat ik er van weet.'

'Gezien dat consulaire kantoren niet van lange uren houden, zal je veel vrijen tijd hebben, zoodat je alles goed in je kunt opnemen en veel uitstapjes zult kunnen maken als je er de energie voor hebt. 't Zal me benieuwen hoe je dat bolwerkt Kaatje, want van Commercieele briefstijl heb je niet veel ervaring in 't Engelsch. Enfin, er zal wel een archief zijn waar je in neuzen kunt, zoodat je voorbeelden te over zult hennen om naar te werken. Zorg in elk geval dat je een handig klein woordenboekje bij de hand hebt om in geval van twijfel omtrent juiste spelling iets te kunnen naslaan. Dat is in 't Engelsch zéér noodig. Geen schrijver is zonder. Ik bedoel geen woordenboek in den vorm van een dictionaire, maar een gewoon verklarend Engelsch woordenboek.'

Pieter komt met wat suggesties voor verschillende boeken, met een voorkeur voor het Oxford dictionary. Maar dochterlief heeft ook nog een woordenboek Nederlands-Engels nodig en dan zal ze nog allerlei technische termen moeten kunnen vertalen. 'Maar al doende leert.'

'Dit is het lastigste baantje wat je nog ondernomen hebt, d.w.z. het baantje waarvoor je de minste vooropleiding hebt gehad en dat je het moeilijkst zal vallen, als je het goed wilt doen. Ik hoop van harte dat je er een succes van maakt en begin maar te gelooven dat de Consul het beter weet dan jij, dan schiet je al een heel eind in de juiste richting. Als de Manindjausche familie je ook in Dublin komt opzoeken, dan zijn we allemaal in Ierland geweest. Waar ik bijzonder blij om ben en waarom ik dit keer meer blijvend succes verwacht van dit nieuwe baantje, is dat je nu eens met een man zult samenwerken, hetwelk een heilzame inwerking zal hebben op feministische opvattingen en waaruit je zal blijken dat het met een man heel wat prettiger werken is dan met vrouwen in comité of individueel. Ze mogen op haar vergaderingen de mooiste glacé handschoenen aanhebben, maar dan is het alleen om de schepte der nagels te verbergen. 'n Vrouw is 'n apart ras.'

Katy zal tot 1949 in Dublin bij het consulaat blijven werken. 

'De brieven van Frits waren weer eens ECHTE brieven,' schrijft vader verheugd. 'Griffel, prent, sponsedoos en epauletten!' Er zit naast beschouwingen over tijd en de aan de polen samenkomende meridianen, ook een mopje bij over het groentegebrek in Nederland, omdat 8.000.000 mensen op één spruit zaten te wachten. In de buurt van de zoon zal er in ieder geval groot feest worden gevierd en Pieter hoopt op een paar foto's daarvan. 'Wat zal er gevreten worden door dat stel gasten daar die op op staatskosten 4 koeien, eenige geiten, plus 500 kg. rijst mogen verorberen!'

'De onderwerpen die je op verzoek van hoogerhand aan het einde des jaars te behandelen kreeg waren zéker niet voor de poes, maar wel allemachtig interessanr. Nog interessanter is om aan de bron te zitten waar die rapporten samen komen en de verschillende inzichten en de bekwaamheid tot oordeelen der diverse rapporteurs te overzien. - Wat 'n eigenaardige berekening voor de belastinginning is dat. Naarmate achterstallige belastingen beginnen te verjaren of menschen je ressort verlaten, enz. enz. wordt het steeds moeilijker om aan die 100% te komen, stel ik me voor. Anyhow, so far, so good en wie na jou komt moet maar voor de rest zorgen.'

Met een lang betoog over godsdienst, sluit vader zijn 4 kantjes af, dat is 'voor één keer genoeg.'

 

Februari 1938 (1); de centen ten haaie

Helaas heb ik geen brieven van Pieter uit januari, maar het kan goed zijn dat die ook niet zijn geschreven. In een lange brief medio februari schrijft hij alleen over een aantal briefkaarten. Die zijn natuurlijk handgeschreven, dus daarvan zijn geen doorslagen bewaard gebleven. Gelukkig is er inmiddels veel post ontvangen, waaronder een brief uit Indië met foto's! We krijgen daardoor toch een goede indruk van de stand van zaken.

'Dus zooals gewoonlijk was het weer hollen of stilstaan, maar dat ik verduveld blij was met al die lectuur behoef ik wel niet te zeggen. Bij al dien overvloed weet ik haast niet waar ik beginnen moet.'

Maar eerst wat persoonlijk nieuws uit Porto:

De spit is vrijwel verdwenen en de dagen lijken weer wat minder koud.

Mevrouw Bernal is overleden en Pieter zal de weduwnaar gezelschap gaan houden 'omdat hij zich niet sterk genoeg voelt om aan die treurige ceremonie deel te nemen.'

Er zijn twee 'sollicitaties' de deur uit gegaan, een voor een baantje 'van Directeur van de nieuwe Beurs Rotterdam en 'n opzet voor een eigengemaakt baantje voor een nieuwe afdeeling die ik voorgesteld heb aan de Haagsche Post.'*

Voor dat eerste heeft Pieter een hele rijke Rotterdamse vriend geschreven met het verzoek een goed woordje voor hem te doen.

'Maar jullie weten wel hoe dat met zoo'n baan gaat. De kansen zijn dat zoo'n baantje reeds vergeven is vóór de advertentie wordt geplaatst. Wie in het bestuur de meeste kruiwagens heeft krijgt de baan. Die rijke kennis waar ik op gehoopt had is in het buitenland, tenminste zoo schrijft zijn secretaris, maar ik ben zoo vrij er niets van te gelooven. Die wil er zich niet mee bemoeien of heeft zijn steun reeds aan iemand anders toegezegd. In elk geval dáár verwcht ik niets van.'

Wat betreft de Haagsche Post betreft het een 'service afdeling' voor abonnees. Op dit voorstel is nog niet gereageert, maar dat vindt Pieter alleen maar bemoedigend, want dat wil zeggen dat ze het overwegen. 

'Dat is tenminste iéts en ik ben zeer gespannen of ik daarop wat te hooren krijg.'

Een zware klap is, dat het waarschijnlijk niet zal lukken om het verschuldigde geld van het flit-project los te krijgen. 

'Al m'n werk, experimenten van maanden voor niets en dán nog de centen ten haaie. Tleulig. Toch kan ik mezelfs dienaangaande niets verwijten, want zooals dát geloopen is, zou het iedereen net zoo vergaan zijn als mij. Enfin, hoop doet leven.'

Dan nu een reactie op de foto's en de geboorte van het derde kind, Els.

'En nu de twee groote nieuwens. Aankomst Lissabon 4 November! Dat staat me reeds in m'n hersens gebeiteld. At last SOMETHING to look forward to. Een nieuwe levensinteresse. Toen het goed tot mij doorgedrongen was en ik de brief nog eens had gelezen voor meerdere zekerheid dat het geen sprookje was, realiseerde ik eigenlijk pas goed het doode van mijn bestaan: het ledige van nergens op durven hopen, het vacuum in een bestaan dat weinig of niets meer verwacht. Dat er dan ACHT jaar zullen zijn vervloden, waarin ieder onzer honderden nieuwe emoties heeft beleefd, zooveel meer ervaring heeft gekregen, wijzer (?) is geworden....dat is haast ondenkbaar. 8 Jaren! Meer dan 10% van een menschenleven, ja zelfs veel meer dan 60% van bewúst leven, dat is toch wel een heele tijd. Als je ervoor staat een onvoorzienbare eeuwigheid en zoodra het achter je ligt en het meeste van de hoop en de plannen in rook zijn vervlogen, dan is er nog enkel maar: herinnering met heel veel mooie maar ook met heel veel en meer miserabels. Maar blij bén ik!'

En terwijl jullie daar uit Manindjau nu nader komende bent, kwam Katy's kattebelletje in ijlkoorts-haast gekrabbeld met het nieuws dat ze alle Te Huizen, Gasthuizen, Wijnhuizen en Huizen voor Ouden van dagen ter zijde heeft geschopt en naar Dublin verhuist! Well, I'll be damned! JA, dat zei ik, toen die brief binnenstoof op de manier dat Katy zelf binnengestormd zou zijn, met een opgewonden gezicht: "Vader, ik ga naar Ierland" Ik herhaal: I'll be damned. Bij de familie Deys sta je steeds voor verrassingen; is 't niet van den een dan is het van den ander.'

Hoe de brief verder gaat, lezen we later.

December 1937 (3); crackers en alweer champagne

Er is niets nieuws onder de zon, als we het over nepnieuws hebben. Lees het begin van de derde brief van december maar:

'Als men in dezen tijd van onware berichtgeving eenig geloof zou mogen hechten aan een derde handsch bericht, dan moet er om of nabij 1 December te Manindjau een dochter zijn geboren. Ik kan het alsnog moeilijk aannemen, omdat een vliegbriefkaartje slechts 14 á 17 dagen noodig heeft om Oporto te bereiken, het nu de 27ste is en ik nog niets heb gehoord. Of moet ik me ongerust maken omdat er iets niet in orde is? Voorlopig kan ik er geen touw aan vast maken, maar mocht het gerucht waarheid bevatten dan gaan hierbij mijn eerste hands gelukwenschen aan Essiefissie, hopende dat alles goed is.'

Het lijkt erop dat Katy ondertussen een drukke, maar gezellige werkomgeving heeft getroffen 'veel intiemer dan dat groote huis' en dat ze kans maakt op de positie van directrice. Vader lijkt dat wel ideaal, maar is ook benieuwd naar het eten daar. 

'Schrijf eens een paar menu's. Komen die heeren geregeld maaltijden? Wat is het verschil tusschen de 17 dametjes en de 5 pensionaires? Ze zijn toch allemaal inwonend, niet waar? Wonen er bestuursleden in Dordt, of is er af en toe inspectie van buiten af?' 

Heeft Katy een baan in Dordrecht? In haar reisdagboekje staat inderdaad dat zij na Doorn en Rotterdam in Dordrecht zit, tot in 1938.

Helaas vordert de roman niet erg.

'Sedert ik jullie schreef heb ik nog steeds van wege de kou niets kunnen uitvoeren, waarbij nog een hevige verkoudheid kwam waarvan ik echt beroerd was, maar die nu gelukkig aan het afnemen is. Mijn neus was je reinste hoorn des overvloeds, mijn schoone zakdoekvoorraad slok schrikbarend en de temperatuur was 0.4 boven vriespunt. Ook heb ik me in dien tusschentijd bezig gehouden met pogingen tot het incasseeren van het aan mij verschuldigd geld, die ik nu de betaaldatum van alle wissels vervallen zijn krachtig ga voortzetten. Ook heb ik twee pogingen gedaan om een baan te bemachtigen in het buitenland, maar heb daarvan niets meer gehoord. Geve de goden dat er iets in de maak is voor me ergens; kan me niet schelen waar, als het maar niet aan de Noord- of de Zuidpool is. Van lage temperaturen heb ik nu, zonder verwarming, dik mijn bekomst. Het Kerstfeest was voor mij in elk geval de Blijde Boodschap dat de zon nu langer begon te schijnen.'

Bij een geslaagd bezoek - aan een motorschip van de KNSM - scoort Pieter wat Nederlandse tijdschriften, een Hollandse sigaar en een Catz-bittertje. 'Twee bijna vergeten smaken.'

Hij wilde een bezoek brengen aan de ex Consul-Generaal (de familie Bernal), maar hij kon niemand spreken, omdat de oude heer een hartaanval had gehad. Als er dan toch een uitnodiging komt om te komen dineren, gaat Pieter er weer heen.

'Een huis vol misère. Oude Hr. zat op maar moest vroeg in kooi en de oude dame, die nu 79 blijkt te zijn, begint zoo'n beetje kindsch te worden. We hebben nog op een manier een woordspelletje met haar gedaan, maar het was toch verre van wat je noemt. De avond vóór Kerstmis had ik weer zoo'n ervaring als verleden jaar: alleen was het dit keer bij een der rijkere familieleden. Nu die oude moeder dood is waren ze niet allemaal op het appel verschenen en zaten we met z'n tienen aan tafel.'

Dit gaat waarschijnlijk over een bezoek aan de familie van Pieters buurman. Het is een mooi huis en verder:

Dan is er ook nog een bezoek aan de familie Rush. 

'Daar was nog een echtpaar op bezoek (Livingstone; nog afstammelingen van den grooten zendeling). Het menu was: soep, visch, kalkoen en dessert. Crackers en alweer champagne. Ik heb het er dus met mijn anderhalve kennis voor de kerstdagen niet zoo slecht afgebracht. Ik heb ze geentertaind met de noodige moppen, waardoor de gastheer en andere gast (dames in de drawingroom natuurlijk) dubbel zaten.'

'Ich snapfe nichts davon' schrijft Pieter tot slot over het uitblijven van berichten uit Manindjau, maar hij wenst natuurlijk toch iedereen 'nogmaals alles goeds met de vurige wensch dat we tenminste voor een wereldoorlog nog wat uitstel zullen krijgen.'

December 1937 (2); de aanminnigheid van een straatdame

Terwijl de jongste telg van het gezin in Manindjau alweer twee weken oud is (de foto is van de thuiskomst van moeder en dochter na de bevalling in Fort de Cock), heeft Pieter nog geen brief of telegram ontvangen. Het laatste bericht uit Indië is van 22 november en kwam de 6de december binnen. Inmiddels zit de maand er al weer voor de helft op. 'Geen tijding zal dus wel goede tijding zijn.'

Pieter is zelf een paar dagen te laat met schrijven. 

'Dat komt door de kou met resultante lethargie, apathie en wat er aan dat soort gevoelens nog meer te beleven is. Vandaag, voor het eerst na meerder weken, schijnt de zon, maar haar glimlach is kil en koud; het is een beleefdheid als van royalty, of als de aanminnigheid van een straatdame. De warmte is ver te zoeken. En als je dan van je voeten tot boven je navel afgestorven bent en je handen dan alle twee linksch schijnen te zijn van de kou, dan is er noch geest, noch lust om een koude kap van een koude machine af te halen.

Over het onderwerp temperatuur zou ik onder de omstandigheden welsprekend kunnen worden. Kou is alles wat negatief is. Aan de Noordpool groeit nix. Zelfs hersens schijnen te kunnen bevriezen, althans de mijne zijn de laatste weken niet actief geweest. Ik voel m'n dure lichaamswarmte in de kilte van de atmosfeer te niet gaan en alleen de wazem van m'n asem contribueert aan een vochtige neerslag op de ramen. Soms weet ik niet of ik rook of dat ik niet rook, want elke ademtocht is dampend zichtbaar. Edoch, stappen we van dit voor jullie oninteressante onderwerp af. 

Het belangrijkste onderwerp hier in huis is de diefstal van de witte kat. In Schotland mogen treinen verongelukken met honderden gewonden en 'n dertigtal dooden, de Prins der Nederlanden moge met een hersenschudding te bed liggen, in China, in Spanje en Palestina mogen de menschen neergemaaid worden als rijpe korenhalmen .......hier is de witte kat weg en dat beroert de gemoederen veel meer dan alle ongelukken van de wereld bijelkaar.* Alle gemoederen zijn er over in opstand.'

De Douro laat zich ondertussen ook van z'n slechtste kant zien. Het water kolkt en bruist. 's Avonds gaan de schijnwerpers aan weerszijde aan om bij gevaar te kunnen bijlichten. De schepen liggen aan kabel en ketting en hebben ook nog eens hun motoren aan. Het schip dat vorig jaar geen weerstand kon bieden, werd losgerukt en op een zandbank terecht kwam, is inmiddels 'geheel door het zand verzwolgen'. Het is duidelijk dat het flink regent. 

Rond Sinterklaas blijft Pieter gelukkig niet helemaal alleen, maar wordt hij uitgenodigd door de familie Rush. Daar is ook een Engelse zakenman aanwezig. De gastheer stelt een spelletje 'brug' voor (bridge) en is zo gewiekst om Pieter aan de gastvrouw te koppelen. 

'Alles wat mogelijkerwijze verkeerd kon worden gedaan deed ze [...] zoodat ik, spelende voor 0,4 cent de 100, 28 cent verloor. Ze moet bijna gezien hebben  wat ik dacht. Gelukkig, zooals Richelieu zeide, is de taal ons gegeven om onze gedachten te verbergen.'

Intussen is het vader ook duidelijk geworden waarom er met deze famiie geen gewoon gesprek is te voeren. Hij vertelt hen dat hij nieuwe kennissen heeft gemaakt en daar enige malen is geweest.

'Ja, was het antwoord, hoe bent U dáár in Godesnaam aangeland? Ik vertelde de omstandigheden van de kroning receptie wat alles duidelijk maakte. Het blijkt nu, dat de nog wel eenigszins knappe maar olie-domme Mrs. Rush, vroeger koriste ten tooneele ergens geweest is. Nou, dat klopt als een bus. Ik had me reeds meermalen verwonderd over het kant noch wal rakende gekal der dame, maar haar leeghoofdigheid werd me eensplots helder. Tevens is dit de verklaring waarom die menschen met niemand van de betere Engelsche kringen hier omgang hebben.'

Die nieuwe kennissen kunnen geen genoeg krijgen van het bezoek van Pieter. Hij schreef nog dat hij zijn bezoek wilden minderen, maar de brief met de opmerking daarover was de deur nog niet uit of er komt vroeg in de morgen een invitatie binnen 'that I had to come to dinner at once, if not sooner.' Het lijkt erop dat er elke woensdag en zaterdag op Pieters aanwezigheid wordt gerekend. 

'De oude ex-Consul-Generaal was verleden Zaterdag jarig. Ik heb daarvoor met hulp van foto's, prentbriefkaarten en illustraties uit magazines, een berijmd 'illuminated address' gemaakt, waarin ik in 't kort zijn levensloop, sijm- en anti-pathiën heb weergegeven. Gebonden in een 'Vickers'-kaft met klemmende rugveer, zag het geheel er werkelijk smakelijk en artistiek uit en alweer wordt dit magnum opus iederen bezoeker onder den neus geduwd.'

Voor de kerkvader die Pieter heeft ontmoet, schrijft hij een artikel (voor een maandblad) en voor zijn eigen roman doet hij slechts voorbereidend werk. 

Het zal moeilijk geweest zijn voor Pieter om in de kou en eenzaamheid de inspiratie te blijven vinden. Het is inmiddels natuurlijk ook te koud voor de insecten(spray) en die advocaat bleek sowieso een misser. 

Maar goed, Frits heeft positief gereageerd op het tweede deel van het boek - 'dat is een aansporing om te volharden tot het einde.  En zoonlief is gelukkig zonder al teveel kleerscheuren van 'het avontuur van bijna door de zoldering heen te vallen' afgekomen. 

Katy heeft haar vader nog gemeld dat zijn nieuwe leeftijd een staartnummer is (een nummer met een staart, zoals 7 en 9). Dat wordt door sommigen gezien als een gunstig teken. Dus:

'Ja, een staartnummer heb ik al meerder laen beleefd, maar willen we hopen het dit maal echt wat meer fortuin beteekent.'

En dat is het dan weer voor deze keer. 

* Op 29 november rijdt Berhard met zijn cabriolet met ongeveer 160 kilometer per uur bij Diemen op een zandwagen in en dat terwijl zijn schoonmoeder daags daarvoor had gepleit voor de invoering van 30 kilometer zones (!). Bennie wordt met een schedelbasisfractuur, hersenschudding en gebroken ribben naar het ziekehuis in Amsterdam gebeacht. Zijn schoonmoeder wijdt het ongeluk aan nalatigheid; wij weten inmiddels wel beter. Lees hier. 

December 1937 (1); als je scheel kijkt van de kou

Na Sint Maarten is het nu alweer feest. 

'Het is is vandaag n.l. het 277ste herdenkingsfeest van de Restaoraçao, de independencia. In 1640 kwam men hier vrij van Spanje. Van hun groote verleden hebben de Portugeezen niet veel overgehouden. Hun koloniën hebben meen ik een iets grootere oppervlakte dan de onze, maar van hun heele duur veroverde Indische rijk is niets overgebleven dan Goa, een niets beteekenend klein stukje op de Westkust van Voor-Indië. En als je dan leest hoe die Afonso d'Albuquerque met slechte hulpmiddelen, wrakke schepen, weinig geld en tegen allerlei kuiperijen van zijn officieren in, de macht van Portugal vestigde van de Perzische golf tot aan Malacca, dan zeg je toch wat is het jammer dat van zooveel energie en grootheid zoo weinig is overgebleven.'

Helaas heeft Pieter weer gedonder in huis, de vloer is verzakt. Omdat het plafond dat niet is, is er een wigvormige opening onder de deur verschenen. 'De meer hygienische dan hermetische sluiting van mijn verandahdeur is dus oorzaak dat het langs mijn vloer steeds geweldig  trekt.' Door een kussen ervoor te leggen, valt het nog mee. 'Maar een paar dagen geleden kwam er uit de Oceaan een rukwind opzetten die niet voor de poes was. Ik dacht dat de boomen voor mijn huis zouden afknappen. Hoe sterk die vlaag buiten geweest moet zijn kan je nagaan uit het feit dat binnen in mijn kamer, het kussen een salto maakte!'

Als het erg koud wordt, het is immers december, dan pakt Pieter het verslag van Scott op, die de tocht naar de Zuidpool beschrijft (in 1902). Als hij dan leest dat het 65 graden onder nul is, 'met een wind die dadelijk een bevroren lichaamsdeel veroorzaakt als ze buiten hun tent durfden komen op zulke momenten', dan bedenkt Pieter dat het bij een haardvuur best benauwd zou kunnen zijn. 

'En dan kijk ik eens naar de musschen in de bijna bladerlooze boomen, naar de afwezigheid van een stookplaats in mijn huis (evenals in de meeste huizen) en vertel mezelf dan dat we hier in een sub-tropisch klimaat leven. Maar als je scheel kijkt van de kou is daar toch wel veel overredingskracht voor noodig. Eén verdoolde vlieg dwaalt hier nog rond die vergeten heeft op tijd dood te gaan.'

'The silver lining of a cloud that is getting darker and darker' is een brief van Katy voor vaders verjaardag. 'Ik was zeer ten moppe, dat snap je!' Voor 11 cent trakteert Pieter zich op een glas port en voor 24 cent gaat hij Martha Eggerth bekijken in De princes amuseert zich.* 

Vader vraagt zich wel af waarom er bij het werk van Katy (ik weet niet waar ze nu zit) zoveel personeel nodig is voor de verzorging van 17 oude dametjes. Dat is een op een. 

Het is in ieder geval een drukke baan. Katy heeft een maal per week een vrije middag en eens in de 14 dagen een hele dag vrij. Maar veel meer komt vader naar zijn zin niet te weten.

'Je brief liet aan kortheid niets te wenschen over, maar gezien men zegt dat 'brevity is the soul of wit' zal ik het maar geestig vinden.'

En uit Indië komt maar niets, terwijl Pieter hard aan het duimen is en veel aan Manindjau denkt 'geladen met telepatische krachtoverbrenging en wenschen voor een voorspoedig verloop.'

En dan nog maar veel Nieuwjaarswensen voor de luitjes in Indië. 

* Hier wat meer info over zangeres en actrice Marta Eggert (1912-2013). 

November 1937 (3); één lui werkman

Oh jee, hoe gaat het nu met de roman? Wordt het weer een min of meer geaborteerd project nu Pieter sinds zijn vorige brief (12 dagen eerder) niet meer achter de schrijfmachine heeft gezeten?

'De laatste paar dagen heb ik n.l. werklui of liever één lui werkman hier gehad om de ceilings te repareeren die onbehaaglijk begonnen af te brokkelen. Door het gerij van zware auto's kwamen er hoe langer hoe meer barsten in mijn diverse plafonds en hier en daar vilene de stukken er uit. Met behulp van een dictionaire een briefje aan de eigenaresse en waarachtig het hioelp. De vent liet natuurlijk alles in een geweldige zwijnestal achter, maar dat heeft de werkster Zaterdag weer prachtig weggewerkt.'

'De oude vrouw, bij wie ik speciaal in de smaak scheen gevallen te zijn, nóg erger dan bij de andere twee, had een vierregelig welkomstgedichtje op me gemaakt, dat door mijn den volgenden dag hoffelijk werd beantwoord met een couplet of zes, en dat sedert dien aan alle bezoekers die er komen wordt voorgelezen. Nog geen tien dagen later heete ik 'Peter'.' 

Dat ging als volgt:

'En omdat het bij mij altijd hollen of stilstaan is, had ik ook twee Zondagen achterelkaar diner-invitatie van de familie Rush, want die hadden een gast op die twee avonden, 'n directeur van een Engelsche staal- en gereedschappenfabriek, waarbij ik dan als entertainer wordt gebruikt, ofdewel als mannetje dat de spraak aanbrengt. DAt de aangename voedselafwisseling me wel eens zeer welkom is behoeft geen nader betoog.'

Op 'Henkies' verjaardag schrijft Frits een brief aan zijn vader, 'nadat een vorige poging voor de verandering weer eens in de modder was gewaaid'. Het lijkt erop dat Frits zijn vader vast met diens verjaardag feliciteert, maar dat weet ik niet zeker. 

'Ja, die Maleische wens houdt zowat alles in wat 'n mensch behoeft. Thanks very much. Ik heb maar één wensch voor mezelf en dat is niemand tot last te zijn en als met dat in den loop van het volgend jaar zou mogen lukken dan was ik de koning te rijk.'

Ondertussen is Katy aan het solliciteren, tot in Monaco aan toe, maar dat kennelijk niet ideaal, want Pieter schrijft: 

'je hebt gelijk, hoor Katy, dat andere baantje geeft ook veel meer innerlijke bevrediging. Ik hoop dat het je zal lukken om door je werk en war evenveel waarde heeft, door TACT en juiste beoordeling van menschen, die nieuwe baan tot een succes te maken, dan heb je van die lammelingen in Het Huis nooit goede getuigen meer noodig. Ik ben allemachtig blij voor je. Schrijf me maar als de geoliede bliksem terug hoe je daar alles gevonden hebt en loop niet te hard van stapel, dan overdonder je niemand en heb je zelf tijd om alles kalm in je op te nemen.'

Pieter neemt zich voor nu weer had aan de slag te gaan en de recensies door te nemen.

'Ik moest vreeselijk lachen om het gebruik van Katy's taaltje door Frits: 'Stoute boekje, hör!'. Katy zal wel weinig tijd hebben voor het derde deel, dus stuur ik het maar gauw door, liefje.' En dat is het weer voor deze week. We moeten het ermee doen. 

November 1937 (2); de Jantjes van de 'Hertog Hendrik'

Er komt helemaal 'NIX van NIEMAND', tien dagen na de vorige brief. Dus er hoeft ook niets beantwoord te worden. 

'Indachtig aan het spreekwoord: 'Geen tijding - goede tijding' veronderstel ik dat het jullie weer allemaal best gaat. Esjes been weer beter en Katy zonder flu.'

Dan maar een woord over de geboortedag van 'Dr Kuyper, de Geweldige' wiens honderdste geboortedag wordt herdacht in de pers. *

'Als je praat van 'een vriend met kloek verstand en koel gebiedend oog' dan was hij dat mannetje. Die vent keek dwars door je heen. Ik ben eens 'n keer bij hem thuis geweest, maar je behoefde hem van nix iets te vertellen wat hij niet wist. 'n Paus in Nederlandsch formaat!'

En nu hij het dan toch over de doden heeft, memoreert Pieter ook Renate Müller 'de eenige filmactrice waar ik ooit een soft spot in mij heart voor heb gehad.'** Al heeft hij haar dan maar een keertje op het doek gezien en dat was in De secretaresse. 'Een lief meisje was het. Al de andere, behalve Martha Eggerth, doen me aan als vampyrs.' 

En nog iemand die is overleden: 

'Toon Dupuis, de beeldhouwer, in wiens atelier ik menig keer op bezoek ben geweest. Een van zijn laatste werken was het monument ter eere van Koningin Emma meen ik. Alvorens van dit 'dooie' onderwerp af te stappen, zag ik vanmorgen in de krant dat Ramsay MacDonald ook ad patres was verhuisd. Die liep ook liever met een hooge hoed op dan dat ie lid van de Labour Party was.'

Verder dus niet veel nieuws. Pieter heeft twee keer Nederlands horen spreken, dat is dus echt het vermelden waard. 

'Een maal door twee dames in de tram en eens door de Jantjes van de 'Hertog Hendrik' die hier eenige dagen op bezoek was.***** De eersten had ik geen reeden aan te spreken en de tweede groep durfde ik niet aanspreken omdat ik ze niet eens een glaasje port kon offreeren, dus liet ik ze maar scharrelen.'

En tot slot dan nog dit nieuws:

* Dr. A Kuyper was predikant. Lees maar.

** Lees hier over Renate Müller (1901-1937) (zangeres en actrice) en haar tragische einde.

*** Toon Dupuis (1877-1937) maakte in 1936 het beeld van Emma dat in 2001 werd vervangen. Lees maar.

**** En dan nog even over deze premier.

***** Dit was de Hertog Hendrik.Kijk vooral even naar het Polygoon beeld.

November 1937 (1); als de jam in een roly-poly gebak

Het gaat nu hard. Pieter schrijft op 1 november bij mijn weten onterecht dat het Sint Maarten is (dat is toch op de 11de?), maar goed, het is in ieder geval wel herfstachtig. Als het bewolkt is moet het licht om 6 uur aan. 'De regens zijn hier volop ingezet en alles toont het beeld van den naderende winter.' De mussen zitten nog steeds voltallig in de boom bij het huis, maar de bladeren beginnen te vallen. Pieter is ook aan een trui toe, in plaats van een overhemd, dat voelt toch behagelijker. 

Over post is dit keer niet te klagen, want van Katy komen er zowaar twee berichten. Een ervan laat vader weten dat ze in Doorn met griep op bed ligt. Dit is overigens niet waar Jaap woont en Katy dus werkt. Dat is, als ik het goed begrijp in Rotterdam aan de Mauvelaan, want Pieter schrijft:

'Men zal je missen aan de Mauvelaan! Daar zit Japie met 3 moederlooze kinderen en Frits zat er met twee in Manindjau. Ook al zoo'n pech-bericht.'

Gelukkig loopt dit laatste (ook) goed af. Els is met een pijnlijk been naar het ziekenhuis gegaan. 

'Dat zal wel aan den toestand geweten moeten worden, Esje. Gestremde bloedsomloop is verantwoordelijk voor allerlei kwalen die uit die omstandigheden voortvloeien.' 

Mocht het een open wond betreffen, dan adviseert Pieter weegbreebladeren.

'Ik weet niet of Frits zich nog onze fietstocht door België herinnert. Toen zaten wij in een café'tje aan de grens te wachten tot de Belgische douanen ons met de fietsen wilden doorlaten. Wij maakten toen kennis met een slecht-verstaanbare Waal, die vertelde van een wond die hij in den oorlog had opgeloopen en die trots alle dokters, medicijnen en verbanden maar niet dicht wilde. Hij liep toen naar den overkant van den weg, ik zie het hem nóg doen, plukte een weegbreeblad en legde dat op zijn been, om ons te beduiden welk middel hem genezen had.'

Maar in dezelfde brief meldt Frits dat Els weer thuis is en dat ze van de pijn verlost is. 

Pieter lacht zich rot om een paar mopjes die zijn dochter hem heeft opgestuurd. Hij doet al lang niet meer mee aan de 'traditie' (mijn woord), omdat hij gewoonweg geen mensen ontmoet die hem moppen vertellen. 

Het is (ook) opmerkelijk stil wat de flit- en advocaatprojecten betreft. Hoe zou Pieter er met al die voorrraad bij zitten in zijn kleine appartement? Of is er niets meer in huis? 

'Ik kom nu op jullie kritiek, die voor mij heel goed is. Want wat jullie zeggen zijn indrukken die een ander allicht ook ontvangt. Van Katy heb ik nu opmerkingen over het 2de gedeelte en van Frits over het eerste en is het wel leuk voor mij de mannelijke zoowel als de vrouwelijke zijde te hooren. Van Katy over de gevoelskwesties, van Frits meer over het zakelijke, das Buch an sich. Ik vind jullie kritiek, ook de aanmerkingen - en die speciaal - uitstekend.'

'Frits opmerkingen over het maçonnieke gedeelte in het boek zijn volkomen juist. Te lang. Dat was ook mijn eigen indruk. Maar ik was toen nog in het begin en kon niet altijd mijn draai krijgen. Ook was ik toen nog te bang dat ik geen stof genoeg zou hebben, maar ik heb zelfs te veel. Aan den anderen kant tracht ik naast het becritiseerende gedeelte opbouwende critiek te leveren en heb derhalve de authentieke brief van Lord Ampthill er in gelascht, een naam die door de geheele Engelsche maçonnieke wereld klank en waarde heeft.*

Ik heb het onderwerp er ingelascht om de belangstelling van de vier millioen maçons gaande te maken en daardoor de verkoopbaarheid van het boek te bevorderen. Maar dat ik aan een stuk door daarover te langdradig ben geweest geeft ik graag toe. Ik zal er zoodra ik klaar ben nog eens met de fijne kam overheen gaan en jullie raadslagen daarbij ter harte nemen.' 

Nog het een en ander:

Dan sluit Pieter af met de hoop dat iedereen in Manindjau weer beter is. Mogelijk komt deze brief aan 'zoo ongeveer bij de geboorte van den nieuwen wereldburger(es)'. Daarom stuurt vader 'magnetische krachtzendingen en ethergolven der genegenheid'. 

Over Lord Ampthill (1869 - 1935) kun je hier meer lezen. 

Oktober 1937 (2); met een sigaar ten hoofde

Een korte brief deze keer, we lezen al gauw waarom. Pieter maakt dit keer niet veel woorden vuil, maar begint wel met verwijten. 

'Ja, Fritsje, je mag nu tegen Katy bedisputeeren dat er soms in weken niets van jullie kwam, maar dat is toch heusch wél zoo. En dat jullie van mij al in een 'poos' niets hebben gehoord is toch zeker maar een grapje. Jarenlang heb ik geen week overgeslagen en sedert ik overgegaan ben eenmaal in de tien dagen is ook dáárin nooit tekort geschoten.'

Dat de posterijen mogelijk hinder ondervinden van de onrustige situatie in vele delen van de wereld, laat Pieter duidelijk buiten beschouwing. 

Van Frits komt kennelijk een uitreksel uit een boek van Huizinga dat 'bepaald geestig is.* Zoo IS de Engelsche Zondag. Misschien kan ik dat extract nog gebruiken voor mijn boek. 

Wat zijn eigen boek betreft, is Pieter gelukkig weer wat opgeschoten. Hij zit op bladzijde 103. 

'Er moest weer wat 'fiction' tusschen door om niet te zwaar op de hand te worden. Daar heb ik eenige dagen werk mee gehad tot ik mijn draai weer had gevonden en zijn die laatste bladzijden niet de slechtsten. Het is lastig om, als je eenmaal met een ernstig onderwerp bezig bent, er een stuk goedkoopere fantasie of wat erotiek tusschen door te vlechten. Maar, vanwege de leesbaarheid en verkoopbaarheid, zijn dat toch m.i. tegenwoordig factoren die niet mogen ontbreken. Over een dag of 15 hoop ik Katy het derde 'instalment' van de roman te sturen. Jullie moeten in je beoordeeling ook niet te rade gaan met de vraag of jullie het eens bent met het geschrevene of niet, maar uit sluitens met de vraag of het leesbaar is en of het den lezer voldoende boeit.'

Zoonlief heeft ook iets geschreven over het roken van sigaretten. Vader is het er helemaal mee eens. Hij heeft van meneer Rush een 'fatsoenlijke cigaret' gekregen, maar die smaakte hem veel minder goed dan zijn eigen gerolde 'coffin nails'. Pieter vergelijkt zichzelf met de hertog van Windsor die ook geen luxe merk schijnt weg te paffen. 

'Alleen aan een pijp heb ik ma mijn 'Boeren-tabak'speriode niet meer kunnen wennen. Mijn tong wordt branderig en na verloop van eenige dagen krijg ik er een steek van boven in mijn hersenen. Leuk waren die herinneringen van onze tochten naar de bioscoop, ieder met een sigaar ten hoofde. Ja, een goeie sigaar-rooker ben ik ook nooit geweest. Ik houd het ten opzichte van rooken met Oscar Wilde (geen insinuaties s.v.p.) die zei: 'een sigaret is dáárom het meest perfecte ding op de wereld omdat men er nog niet genoeg van heeft wanneer men er mee klaar is.'

En van strootje gaan we naar fruit:

'Van de dienstmaagd beneden kreeg ik een peer die haar moeder, die op visite is uit het Noorden des lands, had meegebracht. Het was een van de acht die de boom had opgeleverd. Ik heb die peer voor de aardigheid eens gemeten: hoogte 17 cM; omtrek 32 cM. Hij is nog niet rijp en had ze de vrucht netjes in een touwwerk hangertje bevestigd om bij mij op te hangen. Zoo werpen 5 Esc. fooi die ze eens per maand van me krijgt voor allerlei kleine diensten, toch nog 'vruchten' af.'

Ter verrijking van de staatkas en inperking van de graanimport, wordt het gewone brood inmiddels, tegen dezelfde prijs, met maïsmeel vermengd. 

Maar goed, nu stopt Pieter toch met schrijven, tenminste aan zijn kinderen. Met een vol velletje moeten ze het dit keer doen, want vader popelt om verder te schrijven aan zijn roman. Nog wel even een enkele vraag aan de kinderen: 

'Wie kan me zeggen de namen van de uitvinder van Christian Sciene en van die Zweedse lucifers-millionair oplichter?'

* Hier wordt vast een omschrijving van de Engelsen bedoeld door de bekende Nederlandse historicus Johan Huizinga (1872-1945). Lees hier meer over deze intrigerende man. 

** Die oplichter was Ivan Kreuger. Lees maar.

En Christian Science oprichter was Mary Baker Eddy. 

Oktober 1937 (1); gevlooid en geparfumeerd

Ah ha, we leren weer wat: de prijzen voor appels en druiven zijn in Portugal de helft van die in Nederland. En...

'Er moet bepaald een briefkaart of brief verloren zijn gegaan, Katy. want het bericht uit je brief van de 5de dat de fam. Nelson een huis gehuurd heeft te Praprat [sic], S.W.K. heeft me nooit eerder bereikt. Enfin, dat zal wel niet van lange duur zijn.' 

Dus Pa en Ma zijn nog in Indië. Maar zijn ze naar Prapat gegaan? Dat ligt wel erg ver van Maninjau. 

Ondertussen is Katy van de trap gevallen. 'Dat kan verduveld lelijk aankomen.' Dus raadt vader aan om maar een paar aspirientjes te slikken of toch even de dokter te bezoeken. 'Het kan natuurlijk ook een schok aan je zenuwen zijn.'

Het is nog mooi nazomers weer in Porto, de wintertijd is weer ingegaan, maar Pieter heeft toch nog vaak ramen en deuren open. Wel regent het veel en slaapt hij inmiddels onder een deken. 

Op de rivier is het opvallend rustig, al klonken er opeens wel honderden mensenstemmen, roepen, schreeuwend en pratend. 

'Het bleek later dat er twee driemasters van de kabeljauwvangst waren teruggekeerd, waarvan men eigenlijk de hoop reeds had opgegeven. Ze hadden met heel zwaar weer te kampen gehad en jullie kunt je voorstellen hoe al die vrouwen en kinderen daar aan den wal stonden te schreeuwen -praten met hun verwanten aan boord. Het eene schip heette de "Groenlandia' - net Hollandsch. Ze zijn nu bezig die schepen te lossen. Tientallen vrouwen dragen manden vol opengesneeden en gezouten kabeljauwen van het schil naar de wachtende vrachtauto's, die de visch dan naar de droogterreinen vervoerd, waar de visch op houten stellingen in den zonder verder wordt gedroogd. Die stkvisch handel is hier een enorm bedrijf. De visch wordt verkocht van 3 1/2 tot 4 1/2 Esc. per kilo en behoort met de sardienen die hier veel gevangen worden tot HET volksvoedsel.'

Voor minder dan een halve cent per kilometer! Dat trekt Pieter wel aan, als hij in de krant een advertentie leest voor een excursie met de trein naar de grensplaats Barca d'Alva. Een tocht van 203 kilometer (dus 406 in totaal), kan Pieter niet laten liggen, al kost 't hem wel 25 escudo. Maar:

'Ik vertelde de slager dat ik dat plan had en die vond het ook zoo'n pracht-idee dat hij met vrouw en groote zoon, plus zwager, vrouw en kleine zoon ook van de partij was. Dit had tot gevold dat ik gast was bij de grootste hoeveelheid etenswaren die meegesleept werd, zoodat het mij niets meer heeft gekost dan de tram heen en weer naar 't station. Om 5 uur op. Om 6.15 de tram; 6.30 a scramble to find good seats, aangezien er 700 menschen van die goedkoope gelegenheid gebruik maakten; 7 uur vertrek door de tunnels die onder de bergen van Porto door het uitzicht brengen op de rivier. We troffen een mooie dag tegen 9 uur begon het interessant te worden. Daar begonnen de hoogere bergen en de wijgaarden en was de rivier door de bergen prachtig in het nauw gedreven.'

En verder: 

'Portugal en Spanje zijn even voorbij Barca d'Alva door de spoorbrug over een zijrivier van de Douro verbonden. Eén voet heb ik op de brug in Spanje gehad, want halverwege stonden twee luidjes van de Civiele Garde die den toegang naar Spanje bewaakten. Te voet met of zonder paspoort mag niemand door. Ik dacht daarbij zoo aan al de ellende aan de andere zijde van die brug en was blij dat ik er niet behoefte te zijn. De terugreis van 4 tot half 12 was toen het donker begon te worden minder prettig. De dikke slagerstante mafte in en zonk zoo af en toe tegen me aan. Als je dan blij bent dat je zelf nog recht op kunt zitten dan is zoo'n onwelkom gewicht tegen je aan op 't laatst een geweldige irritatie. Dan berispte ik mezelf en zei: jongen, als dat mensch nu eens heel veel jonger en heel veel knapper was, dan zou het je NIET zoo irriteeren, dus hou je goed.'

Pieter is dus de hele breedte van Portugal door geweest en nu weer op de westerlijke punt aanbeland. Maar hij is nog wel westelijker geweest: in de Hebriden, in Liverpool, Limerick en Calais. 'Een wonderlijke mooie wereld.'

Inmiddels heeft vader het tweede deel van zijn roman aan zijn dochter gestuurd. Na voltooiing hiervan is hij niet veeel opgeschoten.

'Ik kan m'n draai niet krijgen. Ik moet het fantastische in den aard van het werk behouden, maar loop gevaar door mijn theorieën, naarmate die zich gaan ontwikkelen, te veel in de werkelijkheid vast te loopen. Ik moet die twee (theorie en werkelijkheid) in de juiste dosis vermengd hebben.'

Dan tot slot het verhaal van de familie Rush, waar Pieter weer even was, al lag mevrouw met verkoudheid op bed. Voor 550 escudos hebben deze mensen een Pekinees aangeschaft, ''n leuk parmantig ding' van 3 maanden oud. De tweede, kinderloze vrouw van meneer Rush heeft haar handen er vol aan. Hij moet eigenlijk een luier om, 'want Turksch tapijt noch sofa is veilig voor beplassings-aanvallen. Het mormel gaat iederen dag in 't bad, wordt gevlooid en geparfumeerd. Zijn minimale etensverlangens gaan door een molen en ze zijn als de dood dat hun 550 Escudo's kou zal vatten.'

Het is een druk gedoe, maar de kip met bloemkool en saus maakt een boel goed. 

Met speciale wensen voor Essie en knuffels voor de jongens, wordt de brief afgesloten met HZSt. Tot over 10 dagen.