November, december 1940 (Adolf); to hear Alec reading to us

Daisy schrijft in de periode na de dood van Adolf veel aan Katy en zoals ze zelf laat weten, ook aan anderen.

In een brief van midden november informeert ze naar de gezondheid van Katy. Die voelt zich regelmatig niet goed. Daisy zou graag de doktersrekeningen betalen, zoals Adolf dat ook gewild zou hebben. En dat terwijl Katy juist weer financiële steun aan Daisy aanbiedt. Die moet daar niks van weten want, Adolf heeft zich voor zijn overlijden goed verzekerd en daardoor zijn vrouw en kind goed achtergelaten. Daisy kan hiervan wel een huis met wat grond kopen en krijgt dan nog een klein inkomen met een pensioen van £30,- per week en een bijdrage van de 'group policy' die de oude werkgever van Adolf heeft afgesloten. Dus, met zorgen over de baan van Katy (kan ze die wel aanhouden?), schrijft Daisy: 'I will keep aside an emergency sum for you for I know A would have wished it.' Maar al zal ze voorlopig goed in de slappe was zitten. Ze gaat toch op zoek naar werk, 'for money is a poor sort of security these days and the ability to do something is much more important. Maar het moet wel bij haar persoonlijkheid passen. Als Caroline wat ouder is, wil ze graag sociaal werkster worden, nu overweegt ze een 'wartime guest house'. Caroline is deze dagen erg aanhankelijk en Daisy is eenzaam, daarom neemt ze een vriendin met baby in huis die ook net haar man heeft verloren en waarvan het huis is gebombardeerd. 

Overigens voegt Daisy nog toe.

'I'm sorry for aunt Nell because I think Adolf was her pet.'

Nieuws van deze tante Nella blijft lang uit en Daisy zal zich daar zorgen over gaan maken. 

In een brief van een week later, heeft Katy, bij wijze van kerstcadeau toch geld gestuurd. Ze zal ook een officieel schrijven opsturen met de (geboorte)gegevens van Adolf, want Daisy heeft eigenlijk zijn geboorteakte nodig, maar die ligt in Johannesburg. 

Medio december gaat het weer over geld. Daisy wil dat als kerstcadeau aan Katy geven, of in ieder geval een 'suit, length of tweed or some woven material': iets degelijks waar Katy lang plezier van kan hebben. Uiteindelijk stelt ze voor dat Katy zelf wat koopt en dan de rekening opstuurt. Zo voor de kerst is Daisy net terug uit Salisburg waar ze op advies van haar oom (een makelaar) heeft gekeken naar 3 moderne huisjes, die er op een rij erg mooi uitzien; dat zou Adolf ook gevonden hebben, want ze doen een beetje Zuid-Afrikaans aan, 'for Salisburg Plain is bare brown high country with wonderful views and distances.

Helemaal aan het einde van de maand wordt het Daisy toch te gortig. Katy moet echt stoppen met geld sturen, 'we are much, much richer than you  - or will be in a few weeks time'. Ze overweegt echt om de huisjes te kopen, ze liggen in West Winterslow in Wiltshire - nog steeds een hele kleine gemeenschap. 

En dan een opmerkelijk bericht:

Daisy doet verslag van een heerlijke, luxueuze kerst die ze doorbrengt 'with Alec Guiness and Merula and their perfectly lovely baby Matthew.'*

'It is soothing to be amongst beautiful books and music & pictures (the pics are really very valuable) and to hear Alec reading to us in the evenings as he did so many times before to Adolf & me. Only because it is so leisurely and rather beautiful I miss Adolf much more. At home I am busier.' 

Daar in haar eigen huis is het nu, met vriendin en baby, vrij druk en het moet niet teveel worden, want 'I prefer solitude to too much company.'

Tot slot, met de beste wensen voor 1941, schrijft Daisy:

'I am so weary of this war. It is much more frightening now that I have no support. Caroline helps but sometimes I want to be dependent on somebody too.Still I'm glad I have responsibilities.'

Dat Daisy dan al bezig is met het verdrijven van haar eenzaamheid, gaan we snel lezen.

* Dus...Caroline heeft haar tweede naam vast en zeker te danken aan Merula Salaman (1914-2000) of wel: Lady Guiness, want deze actrice trouwde in 1938 met de beroemde acteur Alec Guiness en samen krgen zij in 1940 hun zoo Matthew. Zij leefden vrijwel hun hele huwelijk in Hampshire (Kettlebrook Meddows?). Mogelijk hebben Alec en Adolf elkaar in de reclame leren kennen, want hier kunnen we lezen dat hij begon als tekstschrijver in deze branche. 

Oktober 1940 (Adolf); All matters settled

En dan gebeurt het: op 7 oktober 1940.* Adolf komt om het leven bij een bomaanslag in het centrum van London.  Na het telegram schrijft Daisy een briefkaart aan Katy. Ze weet het adres van Frits niet, maar hoopt dat Katy dat kan achterhalen. Verder schrijft ze:

'My Dear Katy,

You know the dreadful news by now. I hope I did well in asking Dr. Weelink to tell you I thought someone sympathetic might comfort you.**

I won't talk about my own feelings, you know that Adolf and I were completely and totally happy together and I thought him the most beautiful person, inside and out. I can't bear to think Caroline who is so like him, will never know him.'

Ze vertelt vervolgens wat er precies is gebeurd. Adolf kwam uit een 'news cinema' in Charing Cross Road en stak over om dekking te zoeken in de brandweerkazerne, terwijl die precies op dat moment werd gebombardeerd. 

'He had no suffering, that is without a doubt. He died immediately and he was very happy. He had just got a new job that very day that would have kept him safe from the war. I think it is something good Katy, that he died so joyously! It's what he would have prefered. Since I have known him I know he has never been unhappy and he never will be now.'

Daisy vraagt meneer Weenink om Katy ervan te weerhouden naar Londen te komen. Het zou een lange en verraderlijke tocht worden. Als de dagen weer gaan lengen, zullen ze elkaar wel weer opzoeken. 'Meantime, please try to be as happy as you can for Adolf's sake. He was so very gay and he hated mourning.'

Adolf had niet veel 'intimate belongings', maar Daisy zal een aantal spulletjes sturen, waarvan ze meent dat Katy er recht op heeft, waaronder de spullen van moeder, zoals haar aanwijsstok en een kleine portemonnee die Adolf jaren geleden heeft gekregen en vrijwel altijd bij zich droeg. Daisy en Caroline zullen intussen in Hemel Hempstead (in Hertfordshire) blijven. Deze plaats zal na de oorlog tot een hele nieuwe stad uitgroeien. 

Op Henks verjaardag ontvangt Katy een telegram van haar broer uit Pontianak. 'Poor boy and Daisy Please mail particulars Love Deys.

* Lees hier wat meer over de toedracht die avond.

** I.R.A.W. Weenink was de consul-generaal in Dublin, waar Katy dus voor werkte.

1932/'38/'39/'40 (Adolf); bek-moe

Op 25 juli 1932 schrijft Adolf aan zijn zus:

'Lieve Katy,

M'n eerste brief, alhoewel nog een beetje schokkerig, niet minder onleesbaar dan gewoonlijk. En Katy, nu moet ik je toch eens bedanken voor alles wat je voor mij gedaan hebt. Al de beroerde angst en moeite die je gehad hebt. Ik zal 't nooit vergeten. Wel bedankt voor al je geschrijf en so up to date door de luchtpost. 

Vandaag is 't de 26ste. Gisteren voor 't eerst in een rolstoel gezeten van 6.00 tot 7.30. Ik was wel bek-moe maar voelde toch klaarder in m'n hoofd.

Mag echter pas Woensdag, dat is dus morgen een eindje loopen. 

Helaas is m'n rechter-oorvlies gebarsten door het bloed dat eruit is gekomen. Ik weet niet of dat zal terechtkomen. Ik hoop 't want ik kan rechts slecht hooren, en 't suist voortdurend. 

M'n kantoor betaalt twee weken salaris en dan basta. Sorry, maar beter voor m'n dignity. I don't need to feel obliged now, maar 't heele geval zal mij £ 30,- kosten. 

Zuinigheid met vlijt is de leus. Voor een heele tijd zal ik mij kalm moeten houden, dat gaat dus goed samen. 

Zeg Ka, nu zie ik weer sterretjes en houd ik op. Ik zal vader ook schrijven. En kan jij alles aan Els en Frits schrijven dat kan nu wel, deel reuze poen. Hsrt. gr. aan Tante To en al de anderen.'

Aan de rand is geschreven: 'Kindest regards from the nurses day and night.'

Helaas kan ik nergens vinden wat er met Adolf is gebeurd. Een val misschien? Wel gaat hij in september van dat jaar met zijn vader naar Brussel, dus dan lijkt hij volledig hersteld. In de diverse onderlinge brieven wordt verder nergens over dit voorval gerept. 

Een mysterieuze briefkaart van Adolf aan Katy op zaterdagavond 25-6-1937 luidt:

'Dear Katy, Nothing has happened so far. Of course you may get a wire on Sunday. Daisy's feeling fine and we hope that tomorrow's the day. Thanks for returning the case. I'm busier than usual, because my grouphead's gone to America for 2 months. Bye, we'll let you know the moment we know. Love from us both, Adolf.'

Je zou denken dat Adolf hier aangeeft dat Daisy op het punt staat te bevallen, maar zij heeft dan al krap een jaar eerder het leven geschonken aan dochter Caroline Merula. Mij is niets over een tweede kind of miskraam bekend. 

Op 9-9-'38 schrijft Adolf ook een briefkaart aan zijn zus. Het is een kaart van een 'Aerial View of the Modern Block of Flats by Lubetkin & Tecton', zoals achterop staat gedrukt. Er blijft niet veel ruimte voor schrijverij over, maar goed. Omdat Katy inmiddels in Dublin zit en Adolf in Highgate gaat wonen en mogelijk omdat zij in hun jeugd veel Engels kunnen hebben gesproken, is de communicatieook in die taal.

'Dear Katy, 

'All' well, thanks for your writings and wirings. Our new address is printed on the front of this card, only add flat H. I'm moving in on the 15th of this month. Daisy later. Then Daisy will go away to the country of some weeks and so may I. Can't say yet. Have a lot of work. Bye Bye, Love Daisy, Caroline Merula, Adolf'

De volgende corrspondentie is een brief van augustus 1939, geadresseerd aan Mevr. Tresfon-Franchimont 376 Valkenboschlaan The Hague Holland.* 

'Dear Aunt Mia,

Many many thanks for your wonderful birthday letter, Sakkes, het was a lange brief. Ja, met ons drieën gaat het uitstekend.'

 Hij schrijft dat Daisy met Caroline naar een oom in de buurt van Stonehenge is geweest. Caroline heeft al 7 tanden, maar kan nog niet lopen. Adolf stuurt wat reeds verouderde foto's mee. 'Toen Frits hier was heeft hij ze genomen. Caroline was toen 10 1/2 maanden oud, nu bijna 14 maanden.'

Er is geen algemene dienstplicht, schrijft Adolf verder. 'Als de oorlog uitbreekt dan zit ik ervoor, natuurlijk! Ik ben Brits onderdaan.' Van het plan om in een paardenregiment dienst te nemen, ziet hij weer af, maar met de diverse scenario's die Adolf schetst, is het wel duidelijk dat hem een oorlog onvermijdelijk lijkt.

'Hier in London worden reusachtige preparaties gemaakt. Zij hebben nu ballonnen in ongeveer 200 verschillende gedeelten van de stad.** In tijd van oorlog worden alle kabels naar de ballonnen geelectriceerd. Dit wordt gedaan om 't onmogelijk te maken voor vliegtuigen om laag te vliegen. Het is veel moeilijker om laag-vliegende vliegtuigen neer te schieten. Well, we'll see what happens. My biggest worry is what will happen to Daisy and Caroline. Daisy has joined the land-army. Dat betekent dat gedurende de oorlog gaat zij op 't land werken. Koeien melken, hooien etc. Aunt Nell is een taaie. Ik heb haar zojuist geschreven.'

Dan sluit hij de brief af met 'laten we allemaal maar voor het beste hopen.'

Aan de achterkant van de envelope staat geschreven: "Laatste brief van Adolf voor zijn dood in Oct. 1940.'

Maar dit is niet zijn laatste brief in mijn archief.  Er is er nog een van maandag 26 februari 1940, gescheven op kantoor en gericht aan Katy (geheel in het Engels). Hierin begint de broer zijn zus te bedanken voor het toezenden van de boter en ook nog de kerstcadeaus. Adolf wist niet dat het mogelijk was vanuit Ierland boter op te sturen, maar het was een fantastich cadeau. Hij heeft zelf een goedkope Kodakcamera gekocht om wat foto's van Caroline te maken, en gisteren, een geweldige dag, maakte hij er meteen 4. Ze zijn verder begonnen met het omspitten van de tuin, om er sla te gaan planten. 'The allotment we'll use for potatoes and cabbages etc.' 

Dan vraagt Adolf zijn zus of zij misschien iets meer kan vertellen over Hertzog die moeder (Sophie) in de gevangenis heeft ontmoet.*** Hij had het hierover met iemand, maar kon geen details geven, dus hoort hij graag van zijn zus in welke partij deze man zat en welke rol vader in die tijd vervulde. Het zou interessant zijn meer te weten, maar de rede daarvoor schrijft Adolf liever niet in een brief. Of er gecensureerd wordt of niet. Nou ja, het is niet zo belangrijk, maar zou wel eens van pas kunnen komen. 

Adolf is blij voor zijn zus dat ze 'the lowlands' is ontsnapt. Hij denkt niet dat Holland bezet zal worden, maar de spanningen zijn er toch wel erg groot. 

Het gaat voorspoedig met Caroline, die het op het platteland fijn vindt en erg van boter houdt. Ze spreekt een paar woorden en vindt het fijn in het koude weer bij haar ouders op de kamer te slapen. Daisy voelt zich gelukkig minder alleen, nu het weer beter wordt. 'It is quite a strain though living there all by herself.

Well, Bye, love from Daisy, Caroline and your Adolf.'

Het lijkt erop dat Adolf in London is om te blijven werken, terwijl Daisy met haar kleine meid ergens buiten een plek heeft, daar bevindt zich waarschijnlijk ook die tuin. 

* Nu is er sprake van tante To, en hier tante Mia. Wie is deze dame? Is het Marie Jeanne Nicole Franchimont die in 1903 op 27-jarige leeftijd met Joseph Tresfon trouwt, dan 43 jaar? Hij zal in 1929 overlijden. En is dit de J. Tresfon die technisch directeur wordt van de Rotterdamsche Garacinefabriek?

Tante Mia staat op de foto samen met Katy, augustus 1932 in Den Haag. Mevrouw Tresfon is ook bekende van PaMa, zoals we al hebben gelezen. Is zij familie van 'ons' of betreft het hier een goede kennis die met 'tante' wordt aangesproken? 

** Over de barrage balloons of blimps hier meer. 

*** Doelt Adolf hier op James Barry Munnik Hertzog? Deze was inderdaad politicus in Zuid-Afrika, maar ik vind niets over een gevangenis. Nu kan dat een bezoek zijn geweest natuurlijk. Lees hier meer over deze man.

In mijn archief zit een brief gericht aan Sophie van een Hoogachtend, de uwe [onleesbaar] gedateerd op maandag 30 juni 1919, toen woonden ze alweer een aantal jaren in Rotterdam. Het briefpapier is van de Stoombvaart Maatschappij Nederland enbij het gedrukte 'a/b S.S.' is ingevuld: Prins der Nederlanden. Er hebben diverse schepen onder die naam gevaren. Het geschrevene:

'Geachte Mevr.

Namens Generaal Hertzog wensch ik de ontvangst te erkennen van uw brief d.d. 16 dezer, en u mede te deelen dat het ingevolge van ons spoedige en onverwachts vertrek uit Holland het hem spijt dat het niet mogelijk was on den Haag nog te bezoeken, en u te komen zien.'

September 1940 (2); ik kan meer redeneeren

Pa schrijft dit keer, een week na de vorige brief en met het antwoord van Wim inmiddels binnen, aan zijn oudste zoon, schoondochter en kleinzoon (Teun). Het wordt snel duidelijk hoe moeizaam de contacten zijn geworden en hoeveel zorg dat geeft.

'Hoeveel keer we al op goed geluk af aan jullie hebben geschreven sinds 't uitbreken van de oorlog, weten we niet; we hebben geprobeerd jullie onze belevenissen te doen toekomen via Duitschland, Rusland, Siberië en Japan. jazelfs eenmaal per briefkaart, die we insloten in een brief aan een ons onbekende dame, 'n kennis van Mevr. Tresfon, in Amerika, aan wie we onder toezending van een internationale coupon verzochten die kaart aan jullie door te zenden, maar tot op heden ontvingen we nog geen teeken, dat jullie die berichten ontvangen hadden, waaraan wij ook bij voorbaat al twijfelden.'*

Pa en Ma vragen zich nu maar steeds af hoe ze hun kinderen kunnen laten weten 'hoe het ons gegaan is'. Dat is tot nog toe, gezien de omstandigheden, redelijk goed. Maar:

'Wel houdt de oorlogstoestand vooral Ma's gedachten den heele dag bezig, en mijment zij en verlangt zij dat we toch weer gauw wat van elkander zullen kunnen hooren, maar de gevolgen van dier toestand zijn toch minder bij haar geweest dan b.v. het vertrek van Els, Frits en de kinderen. Ikzelf ondervind natuurlijk wel dezelfde gevoelens, maar ik kan meer redeneeren en mij boven alles verheffen. Van beiden kunnen wij dus zeggen, dat wij vrijwel gezond zijn tot heden en de distributie van verschillende levensmiddelen ons niet te zeer treft. 

Ma deed me nu dezer dagen de vraag: Hoe kunnen we de kinderen doen weten, waar ze aan toe zijn als ons eens 'n ongeluk met noodlottige afloop trof, en ze vroeg of wij niet eens aan Oom Wim een brief in bewaring kjonden geven.'

Dat heeft Pa, zoals we weten, inmiddels gedaan en oom Wim heeft zich direct bereid verklaard zo'n brief te willen bewaren en aan Tony te zullen overdragen, die op zijn beurt zijn zus en zwager dan weer kan inlichten. 

'Jullie moeten dan weten, dat ons huis geheel onbezwaard ons eigendom is; het bovenhuis is bij contract verhuurd tot 1 Juli 1942 voor fl 675 per jaar, maar de winkel staat sedert 1 Aug leeg; Mej. de Zeeuw, die nu met heer Sombeek een kantoorboekhandel in de Obrechtsraat 120 heeft, is ons aan huur en 3 jaar glasverzekering f 248,- schuldig gebleven, welken achterstand zijn maandelijks met f 5,- over de post zal afbetalen; den 1en termijn heeft zij eind Augustus voldaan.** Wij hadden een rekening bij haar van f 14,26 zoodat zij in 't geheel f 233,74 moet afbetalen, dus nu nog f 228,74.

Op de Postbank staat momenteel ten name van Ma f 2450 en op mijn naam f 883,-. Bij de Ned. H.M. nog ca. f 81,-.'

Blijft men ons pensioen doorbetalen, dan hebben we dus geen krimp.'

Pa laat weten intussen verzekeringen te hebben afgesloten (inboel en oorlogsschade) voor huis en inboedel. Voor het huis geldt hetzelfde bedrag als de brandverzekering: fl 10.000,-  de inboedel is verzekerd voor fl 1000, -.

'Daarvoor moeten we een jaarpremie van f 3,30 (entree f 5) betalen en, als de vrede gesloten wordt. maximaal 100 maal die premie, of wij schade hebben geleden of niet.' 

Als de kinderen de erfenis accepteren, dan moeten zij in vredestijd die premie dus betalen. Als het dan nog oorlog is, dan kunnen ze 'uittreden'. De verplichting vervalt 'als de erfenis onder voorrecht van boedelbeschrijving wordt aanvaard, wat jullie wel niet zullen doen als er dan nog iets te halen valt, is 't niet?'

Bij een notaris zal een nieuw testament worden opgesteld, want datgene uit Bandoeng is inmiddels verouderd. 

'We hopen dat al onze maatregelen echter overbodig zijn, doordat de vrede gesloten wordt en wij allen weer gewoon contact kunnen hebben, zoo mogelijk door de lucht. Laat dus een en ander ook aan Els en Frits weten en houden jullie je maar goed.'

In een brief die Pa een dag later aan Wim schrijft, legt hij uit wat hij in de brief aan zijn kinderen heeft vastgelegt en ook dat het testament uit Bandoeng niet meer geldig is, omdat Els niet meer studeert. 

Nu al deze zaken zijn geregeld en er ook administratie in bewaring zal worden gegeven bij de notaris (Broers), voelen Pa en Ma zich wat geruster. Ze gaan af en toe naar de film of in een café thee drinken. 'Al gaan we er elken middag op uit, omdat Jet veel frische lucht noodig heeft, we zijn nu erg honkvast. Van 's avonds uitgaan is met die verduistering geen sprake.' 

Het plan om een toestel te laten maken met twee fietsen naaast elkaar, om heerlijke tochten mee te kunnen maken, is ook in verband met het einde van het seizoen, van de baan. De brief eindigt met de hartelijke groeten 'ook aan de Groothengels'.

En zo lezen we hoe er aan het begin van de oorlog in alle onzekerheid met het ergste rekening wordt gehouden. 

* In 1941 ontvangen Els en Frits bericht zie hier 

** Lees hier wat meer over de Obrechtsrtaat. Nummer 120 is nog in 'originele' staat. 

September 1940 (1); dat dit zoo blijve

Het is vrijdag 6 september. Op deze dag (het is rond de 16 graden) doet koning Carol van Roemenië afstand van de troon. Wat binnenlandse nieuws betreft komt het bericht dat het Duitse regime zal overgaan tot ontbinding van alle vrijmetselaarsloges.

Het is ook de dag dat Pa een noodzakelijke brief schrijft aan Cato en Wim (?). Het is een reactie op een maand eerder geschreven brief van Wim, die adviseert met Centraal Beheer in zee te gaan. Pa heeft hier een tijdje over nagedacht en het een en ander uitgezocht. 

'"Er bleek ons dat "Centraal Beheer" alleen 'n administratie-vereeniging is, die met de gelden der vele vereenigingen, waarvoor het de administratie voert, niets uitstaande heeft. Toch, Wim heeft gelijk met dit lichaam te recommandeeren, want 't staat te goeder naam en faam bekend.'

C.B. heeft een nieuwe 'Molest-Risico' opgericht en al wordt er pas na de oorlog '(wanneer)' uitgekeerd, het lijkt Pa een goed idee, al betalen straks degenen die geen schade hebben geleden voor de mensen die dat wel hebben.

'De goede kant daarvan is, dat met het bewustzijn heeft, alles te hebben gedaan, om gevrijwaard te zijn, en ook, dat men z'n naasten heeft bijgestaan. Eindelijk dan besloten we, om maar per 1 Sept toe te treden.'

De premie wordt 30 cent per 1000 gulden. Dat heeft ermee te maken dat het pand van PaMa deels ''n dagwinkel' is, die, omdat hij sinds begin augustus niet meer verhuurd wordt. Al moeten ze zuining met hun geld omgaan, toch overweegt Pa deze verbouwing, in plaats van de aankoop van ''n (klein) huisje'.

De overweging om te verkopen en iets kleins te kopen 'voor zelfbewoning' is voor Ma geen fijn idee, omdat ze dan zelf al het werk weer moet doen en dat is, gezien haar leeftijd, geen fijn vooruitzicht. 

Maar goed, als alles lukt en er is een bevestiging dan zou Pa graag een brief aan Tony bij Wim in bewaring geven, waarin duidelijk staat dat deze zoon recht heeft op een uitkering 'bij eventueele oorlogsschade'. 'Dat zou zijn voor het geval wij er niet meer zouden zijn en dus de eventueele uitkering aan de erfgenamen te beurt viel.'

Dan nog wat minder zakelijke praat. Het vergaat Pa en Ma net als Wim: ze hebben geen zin zich veel te verplaatsen, omdat overal gevaar drijgt. 

'Prettig is het dus in ons landje niet, maar dat zal 't in Europa wel nergens zijn. Onze buitenlandsche reizen schieten er dus óók op in, maar gelukkig lijdt de maag en zoo de gezondheid nog weinig. Dat dit zoo blijve! 't Ellendigst vinden ook wij, dat we niets van de kinderen hooren.'

Pa heeft al via bij het Rode Kruis geïnformeerd of er een mogelijkheid was om contact te maken, maar dat is niet gelukt. Nu sprak hij iemand die het via een kennis in Zwitserland had geprobeerd, met een telegram. En dat wil Pa nu ook uitzoeken. 

Hij hoort graag van Wim wat diens mening over de geldontwaarding is. Verder maken ze het samen naar omstandigheden goed.

'We eindigen met de hoop dat er gauw verbetering in den toestand komt, en eindigen met de hartelijke groeten aan allen. Piet en Jet

Uit het archief 1909 (juni 2); come at once

Op 4 juni 1909 wordt er in de namiddag vanuit Standerton een telegram gestuurd van Staas aan Deys, Noord St 96 JHsbg. De tekst luidt:

'Will be tomorrow evening in JHsburg'

Dat is dus 'the wire' uit de brief, die daardoor ook te dateren is op deze vierde.

De volgende dag, 's morgens, gaat er weer een telegram vanuit Standerton de deur uit. Dit keer van Ouwerkelk (Ouwerkerk lijkt me vanzelfsprekender) wederom aan Deys. Nu staat er:

'Staas left last night by dawn train sold cart and horses come at once.'

Zou deze verstuurd zijn door de 'Albert' die in de brief wordt genoemd?

C.J.W. Staas is dan nog de zakenpartner van Pieter en samen hebben ze Het Zuid Afrikaansche Handelshuis. Daartoe hadden ze ook een contract opgesteld, krap 2,5 maand voordat Staas de benen neemt:

Tot zover de informatie in het familie-archief. Maar er is nog wat meer te melden. 

Ik heb namelijk een C.J.W. Staas gevonden (Cornelis Johan Willem in 1872 in Den Haag geboren) die, als de Boerenoorlog uitbreekt, werkt als clown in het grote circus van Frank Fillis, onder de artiestennaam Corry Zarif.*

Staas schaart zich tijdens de oorlog aan de kant van de boeren en wordt in mei 1900 in Mafeking gevangen genomen en naar het krijgsgevangenenkamp Deadwood op Sint Helena gebracht.* Daar schrijft en acteert hij (in) de solovoorstelling De Barbiersjongen. Na zijn vrijlating keert hij terug naar Zuid-Afrika en het circus (eerst bij de Bostock and Wombwell Menagerie en later weer bij Frank Fillis). Na het faillissement van Fillis probeert Staas zijn achterstallig loon terug te krijgen van de opvolgers. In 1918 schrijft hij het originele verhaal van de film Fallen Leaves, waarin Adele Fillis (de dochter van) een rol heeft.**

In 1919 keert Staas terug uit de Eerste Wereldoorlog. Hij maakt dan zijn testament op en noemt zichzelf daarin drukker en uitgever in Pretoria. Hij zit dan in een sanatorium in Durban en zal daar twee maanden later overlijden. Op zijn overlijdingsacte staat hij genoemd als ongehuwd en handelsreiziger. Hij laat 'alles' na aan zijn zakenpartner Hendrik van Citters die ook te boek staat als drukker en uitgever. 

Over Standerton aan het begin van de 20ste eeuw kun je hier meer lezen. 

* Meer informatie over het beleg van Mafeking hier en het kamp waarin circa 6000 krijgsgevangen zaten op St Helena hier. 

**Over het grote circus van Frank Fillis lees je hier meer. 

** *Een samenvatting van de film en wat meer informatie lees je hier. 

Uit het archief 1909 (juni 1); how to begin

Het is een lange, ongedateerde brief, met het briefhoofd Staas, Deys & Co; "Het Zuid Afrikaansche Handelshuis" A.B.C. Code 5th Edition, met twee postadressen. 

De brief is van Staas aan Deijs en liegt er niet om. Het handschrift is helaas af en toe moeilijk te ontcijferen, maar ik geloof dat dit er staat:

'How to begin I don't know and how to end I have not the slightest idea. 

When you will receive this letter I will be no more that is I will not live longer amongst men. The wire I send you today was all trash so have been my doings with you all the time. 

But at the last moment there comes regret often to late. 

You don't know what it is and I hope you never will know what it means to take a friend down. God forbit it is the most horrible feeling, you can know, Im drunken and I am happy for it, but the nights I spend sober I would not recall for anything in the world. 

I have speculated and failed what have been done by hundreds like myself, always thinking, to gain and loosing all the time. Your money I have spend, that is right, but at the same time knowing how far to go. Tillens owes me about £550 five hundred pounds he can not denie it as I have [?] out against him in the high court at Cape Town - Bekker & Swemmer got the copy papers but Van Zijl & [?] Church square Cape Town hold the original. As I don't want any more money in the life 'am going to, you must claim this amount as your own. I herewith give you power to act as mine agent to recover the money Tillen really owes to me. How I like to call you dear Pieter but I know it is out of place. I have ment well but could not fulfill that what I promissed for me is the wide world like nothing. If I only had the pluck and tell you everything it would be much better but I had not. Still there may come a time that I can amend things as they should be but when I don't know. How I should like to speak to you you know God only knows but it is late and cannot be helped. I leave Standerton for what place I don't know yet: the great world wide as it ever has been my home. Don't think for a moment am happy no far from it I got the curse of a good fellow friend on me.

The only fault I had I was to much of a speculator and not always telling the porters [?] I was doing business with the thruth. Afraid to hurt myself in the beginning I did so in the end. 

I have eaten your food, slept in your bed and still I return you nothing for thanks. 

What will become of me I don't know. I see the time that as so many times before I shall take my own life. I had no pluck to do so up till now. There is nothing that binds me here only my mother she is still alive and she will feel the shock more than any one. 

Am mad as I am writing to you for God sake forgive me I was put into it without knowing what I was doing; I cannot think reasonable there seems to me a cloud some where and I cannot see what it is. 

You have been good to me, better than any one I know before and to think that I must return your goodness as I have done that makes me mad, no worse than mad. There is not such feeling at heart than to be an enemy to a friend. The world is wide. I as a broken man will enter it where I don't know yet but I will and shall fight my way if I can: thinking of those obligations I have to fulfill which are to me and shall be to my last day.

Enough of this rott. I am guilty and I can not say other wise. I took the money for horses and harnas to get out. If taken before I reached my goals well I will suffer the penalty but if not I shall make a brave fight for it to redeem that claim. Life is short but still long enough to give any person a great experience. And we are all players in the worlds playhouse. I might see you before you think or rather before I think. I thought of committing suicide tonight but what is the good, better keep on and if I got a change in life than I can redeem my pledge to you. If unfortunate things go different so that I never shall have a look in your will be just the same off I could write to you for hours but time not permit and I must come to facts only now.

Albert will remain here untill you take possesion of the house. Be quick as there are lots of people I owe money to. 

I have sold cart and horses - in fact the cart did not belong to me. Horses and harnas I sold for £32.00 I must still pay the one I bought the horses of £15.10.0 I lost on the whole thing about £ 14.0.0 - There are lots of small accounts standing out to my name, you will have nothing to do with that. Take Mr. Hutchinson as your sollicitor in this town and save what can be safed. Bekken and [?] got my papers from Tillen - but Van Zijl and [?] Church Square Cape Town are my [?] in this case. Tillen must come up one day and even now you can try to get the money from him. The gramaphone and records are still in the house and also your furniture. 

I shall give Albert the key and instruct him not to give some to anybody espect you. The belts you will also find in the house, the same number as I took away. 

Except you find in the house I got nothing and what is in the house belongs to you...

I took nothing away as I don't want anything more for the present. I hope you can read my letter I am full with emotion and would give anything to have you here to talk to but that can not be. 

Of course you will curse me but I have done for the best. I lost that is all. I should not have speculated other peoples money but what can you do when you have none of your own!

Believe me that I shall be the first one to return to every one soon I got the change. 

I must close now, find enclosed some papers of value to you. 

And don't think I am not as signed yours CJW Staas.' 

April 1940 (3); een spaarzame natuur

'Hoera!' schrijft Els als aanhef van haar brief aan PaMa. Er is van hun een brief met alleen goede tijdingen ontvangen, plus postwissel en een pakket met Haagsche Post, postpapier, een kookboekje en een Oranje Kruis boekje. 'Allemaal even hartelijk welkom.'

Els zal nu toch echt eens naar de spaarbank gaan. De vorige fl 25,- die ze daarvoor opzij had gehouden kan ze nu met een tientje aanvullen, en zo wordt er dan een begin gemaakt met het opbouwen van een reserve.

Er wordt wat nieuws over bekenden uitgewisseld. Els heeft niet veel tijd om haar correspondentie bij te houden, in verband met het werk voor de blinden, maar PaMa blijft ze trouw elke week schrijven, 'omdat ik best weet dat jullie erop zitten te vlassen.'

Al dat werk is wel goed voor Els' gewicht, 'want ik vergeet er heelemaal het snoepen mee...' Al gaat het niet vlot, de dochter wil toch tot 68 kilo proberen te komen, 'niet te dik, maar toch volslank'. Ook Ma is wat gewicht kwijt en heeft laten weten dat ze daardoor veel gemakkelijker loopt; iets dat Els beaamt. 

'Er zijn hier anders onder de dames nog genoeg dikkeren, zoodat ik nog niet eens zoo erg opval, maar je maakt wel direct een jongere indruk en dat is toch een heeleboel waard. Als ik over een tijdje nu ga tennisen zullen de laatste loodjes die het zwaarst wegen er wel afsmelten, denk ik. Er zijn hier meerdere tennisclubs, maar we denken toch maar lid van de officiersclub te worden, daar zitten de meeste aardige lui in en dat is toch wel een voornaam punt, want na het tennisen wordt er altijd nog wat nagepraat.'

Ook zal er na het blindengedoe wat meer tijd aan de kinderen worden besteed, 'want die fietsen er de laatste tijd heelemaal naast.'

Het laatste nieuws is dat de konijnen jongen hebben gekregen, maar van de 6 zijn er al snel nog maar 3 over, dus wordt het niet aan de kinderen verteld. Ze hebben de vader al weggehaald, maar ondanks dat toch die drie sterfgevallen. De volgende dag, als Els verder schrijft, meldt ze dat inmiddels alle jonkies dood zijn. De kinderen hebben ze helemaal niet gezien, 'maar ze weten wel dat ze er geweest zijn.'

Voor fl 3,50 zijn Frits en Els naar het ABC cabaret geweest en dat was het geld echt waard.* Het was vlot gespeeld en een leuk gezelschap, dat vanuit Java was gekomen en tegelijk met deze brief terug zal reizen. 

Dan is het tijd om op het geschrevene van PaMa in te gaan.

'Leuk idee om eens naar Heelsum te gaan, waar jullie alvast eens naar prijzen geinformeerd hebt, de prijzen gaan ook nog wel. En jullie hebben weer eens een bioscoopje gepakt, dat is toch ook altijd wel gezellig en Ma naar Diligentia.'**

Er worden weer een paar foto's of negatieven meegestuurd, ook voor Katy en tante Nel, waar Els veel te weinig contact mee heeft. 

'Het is moppig zoo dol Elsje is op poppen, ze heeft er direct oog voor als ze er een ergens ziet, maar toch moeten we ook zorgen dat haar belangstelling ook in andere kant ontwikkeld wordt, maar daar zorgen de jongens ook voor mee. Onze huisinrichting vinden ze leuk, maar we koopen voorlopig niet meer op venduties; vanwege onze financieele toestand gaan we principieel niet naar kijkavonden om niet in verleiding te komen.'

Er is nog geen nieuws over het examen van neef Teun, noch van Tony's 'golfkundigheden'. Wel is er een foto van Annie in verpleegsterskostuum en is inmiddels wel duidelijk dat dit gezin niet op verlof zal gaan. 

'Pa heeft het over schoolsparen van Henk, daar zit wel wat in, maar Henk heeft een spaarzame natuur geloof ik, dus niet dringend noodig nu. Bovendien plakt hij nu iederen Maandag 15 cent omdat hij vooruit is gegaan met schrijven. Rapport is nu: 

Spreken 8

Leren 7

Taal 7    

Schrijven 5

Teekenen 6

Reekenen 6

Dat is dus best, het schrijven zal ook wel een 6 worden als hij z'n best blijft doen.'

Het laatste bericht is over een paar lappen stof. Els krijgt een gebloemde van Annie toegestuurd, want die houdt zelf toch meer van effen goed. Maar omdat de textiel van PaMa komt, vind Els dat haar ouders er verder maar niets over moeten schrijven. 

* Het ABC cabaret was in 1936 opgericht door Louis Grimberg, Wim Kan en Corry Vonk. In 1939 gingen zij met hun programma 100 dagen uit en thuis naar Nederlands-Indië. Toen zij (samen met de brief van Els) naar huis wilden reizen was Nederland net bezet en moesten ze in Indië blijven. Daar werden ze in 1942 geïnterneerd en keerden pas in 1946 in Nederland terug. Wim Kan zou in het kamp voorstellingen geven en Corry wist alle teksten van hun theateroptredens te bewaren. Lees dit verhaal ook hier. 

Meer over Wims oorlosdagen lees je hier.

** Diligentia was/is een theater aan de Lange Voorhout in Den Haag met een lange geschiedenis. Het oorspronkelijke gebouw stond er al in 1561. Het was aanvankelijk een patriciërswoning.  De bijgebouwen en dit oudste deel werden in de 19de eeuw afgebroken om plaats te maken voor de grote zaal. Het werd toen een gehoor- en concertzaal. Nu zijn er vooral cabaret-, kleinkunst- en stand-upcomedyvoorstellingen.

April 1940 (2); wat een geharrewar

Het wordt een korte brief dit keer, want Els heeft het druk met de organisatie van de blindenweek. Omdat het de eerste keer is, is het natuurlijk spannend en Els wil het goed doen, dus luistert ze naar 'critiek'. Daarbij komt ook nog dat de manier waarop de residentsvrouw het geheel het jaar daarvoor had geleid, door velen wordt afgekeurd, dus daar kan Els geen voorbeeld aan nemen. 

'Ik vind het nog moppig om nieuwe ideetjes erin te brengen, maar hierdoor komt het nu allemaal dat ik jullie een beetje stiefmoederlijk moet behandelen, maar volgende week is de groote drukte achter de rug.

Wat een geharrewar is het op het oogenblik in Europa, wij luisteren nu geregeld naar de nieuwsberichten iederen keer, de menschen hier in Ptk. zijn allemaal erg kalm en afwachtend. Dat iedereen van ganschen harte hoopt dat er een gauw einde aan komen zal, nou dat hoef ik jullie niet te schrijven.'

Een foto van Annie in verpleegstersuniform - bij een brief van Tony en de schoonzus -, vindt Els zo leuk dat ze hem meeneemt om aan de arts bij de EHBO-cursus te laten zien. Die man laat de foto bij de dames rondgaan, met de opmerking: 'zoo zien jullie er over een tijdje ook uit.' 

'Het blijft even interessant en gisteren is hij voor het eerst begonnen aan de directe hulp, wat je doen moet bij getroffen slagader - slangenbeet - beenbreuk. Het is prachtig dit allemaal te weten, maar iedereen hoopt grondig dit nooit te pas te hoeven brengen.'

Al moet Els het hierbij laten, 'wil dit niet zeggen dat ik minder aan jullie denk. Juist deze dasgen met de nare tijdingen over den oorlog denk ik erg vaak aan jullie, maar ik heb echt het gevoel dat jullie ook kalm en rustig de toestand afwachten, je kunt er zelf niets aan veranderen. Dag hoor, sterkte. Erg veel liefs en zoenen. Kusjes van het kleine grut. Jullie Els.

April 1940 (1); echt mijn lievelingsgaren

Het petit paquet van PaMa is binnen: 

'Allemenschen, wat kwam daar een hoop uit en ik kan me zoo voorstellen wat een tijd dat nog gekost heeft eer je alles bij mekaar had Ma, maar je hebt alweer alle eer van je werk, want het was weer àf, en ald je dan nagaat dat de post er nog maar 12 1/2 c op liet betalen, dan snap je dat ik er 100% van in de wolken was.'

Els heeft alles zorgvudlig uitgepakt en notites gemaakt van alle spullen, zodat ze haar ouders verslag kan uitbrengen. 

'Dat de kinderen blij waren met hun cadeaux, dat hoef ik jullie niet te vertellen, direct werd alles bekeken en het klokje van Henk staat nu in de jongenskamer op het boekenrekje dat toevallig deze week klaar is gekomen en waar alle boeken in staan.'

Kokkie was in haar sas met de broche 'en ging er prompt 's middags mee pronken.' Het is een leuk dingetje en Els snapt dat ze ermee verguld is. De kokkie laat via Els de groeten doen en lheel hartelijk danken voor de gift. Dan gaat Els in willekeurige volgorde de spullen af die voor haar zijn gekomen. Het is een hele lijst, tot een met zeep tegen ladders aan toe!

Els is benieuwd waar die zeep vandaan komt, misschien gaat Ma nog wel eens naar 'de "Maison de Bijenkorf"? Het voornemen is om met de geant-geanttaft te beginnen. Daar kan Els dan een jurk van maken 'voor de blindenfuif in de soos op Prinsen verjaardag.' En zo is er altijd wel iets te naaien. In deze drukke tijden duurt het wel een week voordat een jurk af is, 'want ik werk ze nog altijd piekfijn af aan de achterkant. Het is dan net als jij altijd zei, of je meer genoegen in zoo'n jurk hebt.'

Er is ook een drukwerkpakket aangekomen met de Haagsche Post, Kern en Lybelle. Daarin is al lekker gebladerd. Als tegenprestatie gaat er bij deze brief dan ook een bijlage terug, waaronder een foto die bij een bruiloft is gemaakt, waarop Elsje een bosje bloemen gaf, terwijl ze 'een hoedje van Lies' op had. 'Ze vond het erg deftig en deed het prachtig.'

Daarnaast wordt een belastingkaart meegestuurd en wel '40 Verkade Bons'. 'Zou je daarvoor bij je langganan een kwartetspel willen vragen. Hier in Indië is het niet te krijgen.'

Els heeft ondertussen de 'Apen en Hoefdieren in Artis' besteld. Dat zijn plakplaatjes die ze in de boeken zal plakken, zodra ze allemaal binnen zijn. 'De kinderen vinden die boeken altijd erg mooi en leeren op zoo'n manier de beestennamen.'

En Els laat weten dat Henk zijn brief zal schrijven - die heeft hij 5 dagen eerder in ieder geval gedateerd. Ze legt nog even uit wat een Flipposcoop is: 'dat is een karton waar je een doos van kunt maken om die plaatjesserie van de Betuwe -gelei-potten in te vertoonen, ik meen dat 'ie 20 c. kost.'

Overigens vertelt ze erbij dat Henks schrift nog niet erg verbetert, maar zo in de vakantie wil zijn moeder hem niet al teveel plagen. 

Nog wat nieuws over Elsje:

'Ja hoor, Elsje begrijpt ook al wat van het voorlezen, maar mooier vindt ze toch het "boek kijke". Ze mag de oude Lybelles waar ik de recepten en de naaicursus uit heb gehaald zelf bekijken en vindt dat prachtig.'

Met alle dat al opgestuurd wordt, durft Els niet ook nog in te gaan op het voorstel van het toesturen van een 'tennispostwisseltje' [?], al gaat haar neus al krullen bij het idee. PaMa hebben al zoveel gestuurd en bovendien, als dertigjarige zou je toch zo langzamerhand voor je eigen spulletjes moeten kunnen zorgen. Maar diep in haar hart hoop ze toch op een 'ja'. 

Het antwoorden van de rest van de brief van PaMa stelt Els uit, want op haar vorige antwoord moesten de ouders in verband met het gewicht strafporto betalen, en dat is natuurlijk niet de bedoeling. 

Maart 1940 (7); I have to rub too

Met een heel regelmatig handschrift is het waarschijnlijk Pa die aan Katy schrijft. De oorlog is nu wel heel dichtbij gekomen: Pa schrijft de brief in het Engels, omdat hij bang is dat deze, in het Nederlands opgesteld, anders te lang bij de 'Censor' zal blijven liggen. Hij voegt wel de (Hollandse) brieven uit Indië bij. 

Pa verontschuldigt zich voor het uitblijven van een reactie op de aardige brief van Katy, maar hij moet al elke week aan Els, Frits en Tony en Annie schrijven en er zijn nog meer dingen te doen. Een brief aan tante Nel schiet er ook steeds bij in. Maar het getuigt wel van een hechte band tussen de twee families - zij is immers de zus van Sophie.

Het is me niet duidelijk of Ma een acute ziekte heeft gehad of een operatie, maar ze heeft wel verpleging en medicatie nodig en daar in Pa dus druk mee.

'Every day, except on Thursday, when the Lady who rubs Ma is coming, I have to rub too, and in the evening we must make exercicers of gymnastics, and so more. But we have a great success, for Ma is far better than before. Yet she has to take every night her Belladonah and after breakfast and luncheon cupro-ferral, to increase the quantity of blood.*'

Ma loopt weer als een jonge meid, maar veel frisse lucht, zoals voorgeschreven, is lastig in het koude Holland en al willen ze samen graag de velden in, dat is momenteel erg lastig. Dus komen ze de tijd door met bioscoopbezoeken, lezen en soms een wandeling. 

'The other week we sent to Rotterdam the little table and the Frisian clock, belonging to Frits, but we had not yet a written word of arrival.' Gelukkig gaat het met Els, Frits en de kleinkinderen goed. Annie is een assisten verpleegkundige en Tony is druk, maar ook gezond. 'Teun had to undergo his examination in May and June and we all hope that he'll succeed. After that he has to enter in the military service for a whole year (at Bandoung). Under the circumstances of this time, they'll not come to Holland this year.'

Pa hoopt maar dat Adolf, waar hij het adres niet van heeft, niet ook in dienst moet, 'and....that war will soon be over.' Hij is nieuwsgierig of Katy al Iers spreekt en vrienden heeft gemaakt in Dublin en of haar 'catarch' [?] al over is. 

'And now Katy, you know our beheavings, and we write no more than...3 cheers for you and many love from Pa and Ma.

Belladonna is het zeer giftige Wolfkers dat in de homeopathie als kalmerend middel voor diverse organen wordt voorgeschreven. Ik neem aan dat cupro-ferral wordt toegediend bij of tegen ijzergebrek.

Maart 1940 (6); voor vijftien centjes maar

Een dag na zijn moeder, zit Henk aan zijn schrijftafel(tje). Ik stel me zo voor dat hij, met de tong uit zijn mond, zijn best doet op het volgende verzoek:

'Lieve Opa en Oma,

Willen jullie ons eens een Flipposcoop voor ons wil sturen? 'T is bij de kruidenier te krijgen, en voor vijftien centjes maar. Daar zouden we erg blij mee zijn, want wij hebben al veel Flipjes. Ik heb echte obat gemaakt, het is zo: water in een flesje , en drop er in en dan moet je het schudden, tot het drop weg abbies is dan moet je eens roeren. Dag Opa en Oma!' 

Met pijltjes onder de laatste regel om aan te geven dat je ook Oma en Opa kunt lezen.

Els heeft onder 'abbies' geschreven: 'Hij bedoel: weg habis (Maleis v. op.)

Een filmpje van de flipposcoop zie je hier.

Maart 1940 (5); met erg veel liefhebberij

Het is inmiddels 29 maart, dus dit is de laatste brief van Els aan haar ouders voor deze maand. Er is leuk nieuws, want Els heeft een verrassingsbezoek van 'tante' Leonie van Deursen, van wie Henk zijn speelgoedbeer heeft gekregen. 

'Ze was meegekomen met de luitenant familie van Ketapang die hier moest wezen omdat morgen de Overste weggaat en die moet natuurlijk uitgefuifd worden door de officieren.'

Het is een gezellig weerzien, maar Leonie blijft niet lang, want ze wil haar man niet te lang alleen laten. Voor de gelegenheid is er een veldbedje geleend, zodat Leonie bij Bob slaapt en Henk bij Elsje. 

'Erg gemakkelijk voor mij, want hij haalde haar dan 's morgens uit bed en liet 'r een plasje doen en gaf een chocolaatje omdat ze: niettebeddepiesd had. Henk begint echt handig [te worden?], zoo schenkt hij 's middags Frits en mij wel een kop thee in en dat doet hij dan met erg veel liefhebberij. Op die manier krijg je handige kinderen, hè Ma, en kan ik me ook eens een keertje door m'n zoon laten bedienen. Ik zeg maar zoo: vroeg gewend, oud bekend.'

Mede door het bezoek van Leonie, gaan Els en Frits naar de soos en ook een keertje naar de bioscoop. De kinderen zagen de vriendin met lede ogen vertrekken, want ze is lief voor ze. 

zo 'nam ze [ze] direct mee naar de langganan [leverancier], waarna ze ieder met een flesch zuurtjes aankwamen. Nòg meer snoep, want we hadden Maandag echt Paschen gevierd met verstoppen van choc. eieren in de tuin, wij hadden zelf wat gekocht, verder van de baas gekregen, die mee heeft helpen zoeken. De kinderen vonden het prachtig. Na afloop hebben we voor de 4 bedienden ook nog ieder een ei verstopt en die mochten ze zoeken, tot groote vreugde van de kinderen. Ik had een eenvoudig Paaschtafeltje voor de baas, die is met zulke feestdagen ook maar heelemaal alleen en hij apprecieert zooiets geweldig, en juist toen we aan tafel wilden gaan kwam Leonie.'

Inmiddels zijn de lapjes van Annie aangekomen. Els is er zeer mee in haar schik en kan nog niet beslissen waarmee ze als eerste aan de slag gaat. Ze is nu nog bezig met een 'Tobralco morgenjurkje dat weer in - en uit de was kan. Dat model met de wijde swingrok staat mij goed, maakt ook jong, ik krijg ook vaak complimentjes voor m'n leeftijd, wel leuk is dat hè.'

De goedkeurende blikken en woorden helpen Els ook om te blijven letten op haar kleding. Ze wil er graag goed uitzien - en zal dat haar hele leven lang blijven doen. En als je maar de goede keuzes maakt, hoeft het helemaal niet zo duur te zijn, schrijft ze. 

Els noemt op wat ze zoal aan naaispullen heeft ontvangen en ook nog twee blousjes die goed staan en die ook bij Frits in de smaak vallen. Bovendien is het altijd weer leuk om pakjes te ontvangen en spullen die niet lokaal te krijgen zijn, zodat je qua kleding ook niet op de dames in de buurt lijkt, maar juist iets aparts kan dragen. 'Daarom kocht ik op Java laatst van Toko de Zon nog een paar effen lapjes om tenminste anders te zijn.'

Maar het naaiwerk moet wel even wachten, want de blindenweek breekt aan en Els moet aan de slag, gelukkig met hulp van Frits en 'de baas', 'die heeft immers geen vrouw en nu zeg ik hem steeds dat hij "verplicht" is te helpen, want dat hij als hij getrouwd was vast en zeker het zelf zou moeten doen.'

Henk is nog even vrij, maar gaat over ruim een week weer naar school en daar heeft hij best weer zin in. 

Els moet in verband met de drukte de brief afsluiten en het spijt haar dat ze niet meer kan beantwoorden, maar hoopt op begrip van haar ouders die voor het eers 'een sociale dochter' hebben.